मानव शरीरले कति गर्मी सहन सक्छ ?

काठमाडाैं । जब तातोले केबलको तार तथा बाटोको अलकत्रा पनि पग्लिन सक्छ भने यस्तो स्थितिमा मानव शरीरले यति धेरै गर्मी कसरी सहन सक्छ ? यो प्रश्न पनि उठ्छ कि हाम्रो शरीरले बाहिरको तापक्रम कतिसम्म सहन सक्छ ?

गर्मी होस् वा जाडो, हाम्रो शरीर भित्रको प्रणालीले सधैं ३७.५ डिग्री सेल्सियसमा शरीरको तापक्रम कायम राख्न काम गर्छ। मस्तिष्कको पछाडिको भाग ‘हाइपोथालेमस’ शरीर भित्रको तापक्रमलाई नियन्त्रण गर्न जिम्मेवार हुन्छ । पसिना आउनु, सास फेर्नु (मुख खोल्नु), समस्या पर्दा खुला हावायुक्त ठाउँमा जानु, यी सबै शरीरभित्र बनेका प्रणाली हुन् जसद्वारा शरीरले आफ्नो तापक्रम नियन्त्रण गर्छ।

अक्सर तापक्रम बढ्दा हाम्रो धमनीहरू (रक्त नलीहरू) पनि फैलन्छन् जसले गर्दा रगत शरीरको हरेक भागमा राम्रोसँग पुग्न सक्छ। मानव शरीर ३७.५ डिग्री सेल्सियसमा काम गर्न तयार भएको हो । यसमा २–४ डिग्री माथि र २–४ डिग्री तलसम्मको तापक्रम समायोजन गर्न शरीरलाई कुनै समस्या हुँदैन । मुख्यतः शरीरले कुनै पनि तापक्रममा राम्रोसँग काम गर्नुपर्छ, यो बाहिरको तापक्रममा मात्र भर पर्दैन। यसका साथै अन्य धेरै कुराहरू छन् जसमा यो निर्भर छ।

अमेरिकाको इन्डियाना युनिभर्सिटीका प्रोफेसर ज्याचारी जे स्लेडर भन्छन् – मानव शरीरले गर्मीलाई कति हदसम्म सहन सक्छ यसको कुनै सीधा जवाफ छैन। प्रोफेसर जाचरीले थर्मल तनावका बारेमा धेरै अनुसन्धान गरेका छन्। बीबीसीलाई पठाइएको इमेलको जवाफमा उनले यस प्रश्नको जवाफ बाहिरी वातावरणबाहेक अन्य धेरै कुरामा भर पर्ने बताएका छन् ।

“उदाहरणका लागि त्यो तापक्रममा व्यक्ति कति समयसम्म सम्पर्कमा रहन्छ, मौसममा आर्द्रता कस्तो छ, शरीरले कसरी पसिना/पानी निकालिरहेको छ, शारीरिक क्रियाकलापको स्तर कस्तो छ, व्यक्तिले लगाएको लुगा कस्तो छ, अनुकूलताको अवस्था आदि तमाम चीजहरूले शरीरलाई बढ्दो तापक्रमसँग मिलाउन मद्दत गर्दछ।

गर्मीसँगै प्राय: आर्द्रता पनि बढ्छ जसका कारण अत्याधिक पसिना आउँछ किनभने शरीर गर्मीबाट छुटकारा पाउन पसिनाको वाष्पीकरणमा धेरै निर्भर हुन्छ । पसिनाको वाष्पीकरण तापक्रममा होइन, हावामा कति पानी छ भन्ने कुरामा भर पर्छ।”

डाक्टर अहमद भन्छन् – आर्द्रता बढी हुँदा श्वासप्रश्वासमा समस्या बढ्छ। पसिना पनि बढ्छ र शरीरमा पानीको मात्रा द्रुत रूपमा घट्न थाल्छ। लामो समयसम्म सूर्यको किरणसँग प्रत्यक्ष सम्पर्कमा रहँदा शरीरमा पानीको कमी हुन्छ । शरीरबाट पसिना र पिसाबको माध्यमबाट पानी बाहिर निस्कन्छ ।

यदि बाहिरबाट पानी/तरल पदार्थ शरीर भित्र गएन भने, शरीरको तापक्रम सामान्य भन्दा (३७.५ डिग्री) बढ्न थाल्छ। जसका कारण ज्वरोजस्तो अवस्था आउन सक्छ । कहिलेकाहीँ त्योभन्दा पनि नराम्रो अवस्था सृजना हुन्छ । यो अवस्थालाई हाइपरथर्मिया भनिन्छ। डा. अहमद भन्छन्, ‘बाहिरको तापक्रम बिस्तारै बढ्यो भने मानव शरीर केही हदसम्म सहन तयार हुन्छ तर अचानक तापक्रम बढेपछि गाह्रो हुन्छ।’