किन रसियामा शिक्षित र दक्ष मानिसहरू देश छाड्दै छन्

युक्रेन । युक्रेनमाथि आक्रमणपछि सुरु भएको युद्धका कारण लाखौं रुसीले आफ्नो घर छाडेका छन् ।

युक्रेनमा रुसको आक्रमणपछि सुरु भएको भीषण युद्धमा घरबार छाडेर गएका यी व्यक्तिहरू को हुन् ? स्वेतलाना प्रारम्भिक तीस वर्षमा छिन् । उनी एउटा सानो सहरकी बासिन्दा हुन् ।

उनी १८ वर्षको उमेरमा मस्कोमा सरे र विश्वविद्यालयबाट भौतिक विज्ञानमा स्नातक गरेपछि धेरै कम्पनीहरूमा उत्पादन प्रबन्धकको रूपमा काम गरे । उनी भन्छिन्, ‘मैले रुस छोड्छु भनेर कहिल्यै सोचेको थिइनँ । 

म मस्कोमा अवकाश लिन चाहन्थें । उनी भन्छिन्, ‘म रुसलाई माया गर्छु । मैले यहाँ जीवनको आनन्द उठाएको छु। युक्रेनमा युद्ध सुरु हुनुअघि नै रुसीहरूले देश छोड्दै आएका छन् ।

रुसबाट बाहिर जाने मानिसहरूको निरन्तरता

विशेष गरी ती व्यक्तिहरू जो २0१४ को रूसबाट क्रिमियालाई गाड्ने कदमसँग असहमत थिए उनीहरू देश बाहिर जाँदै थिए । उहाँ रूसको नियमहरूसँग पनि क्रोधित हुनुहुन्थ्यो, जसमा शक्तिसँग असहमति गर्नेहरूलाई सजाय दिन सजिलो भयो ।

रुसबाट बाहिरिएका धेरै मानिस बाल्टिक, युरोपियन युनियन देश र जर्जिया जस्ता देशमा गएका थिए । तर २०२२ मा युक्रेनमा रुसको आक्रमण स्वेतलानाका लागि टर्निङ प्वाइन्ट साबित भयो । स्वेतलाना भन्छिन्, “जब युद्ध सुरु भयो, मलाई लाग्यो कि यो छिट्टै समाप्त हुँदैन । 

जनता आन्दोलनमा आउन नदिने पनि बताए । भावनात्मक र तार्किक दुवै सोच पछि, मैले निर्णय गरे कि यो छोड्नु राम्रो हो । स्वेतलाना अहिले सर्बियाको राजधानी बेलग्रेडमा छिन् ।

‘म आफूलाई अधिकारीहरूबाट सकेसम्म टाढा राख्न चाहन्थें,’ उनी भन्छिन् । धेरै रूसीहरू स्वेतलाना जस्तै सोचिरहेका छन्। पहिले बसाइँसराइ गर्नेको संख्या थोरै भए पनि अहिले बढेको छ ।

रूसबाट शरणार्थीहरूको पहिलो लहर

रुसबाट बाहिरिने मानिसहरूको पहिलो लहर मार्च-अप्रिलमा आयो । रुसबाट भाग्ने पहिलो व्यक्तिले बीबीसीलाई आफू युद्धको विरुद्धमा रहेको बताए । रुसी जनताले यस युद्धको विरोध किन गर्दैनन् भन्ने कुरामा पनि उनी निराश थिए । एक्लो महसुस गर्दै र युद्धको जोखिम देखेर, उनले रूसबाट बाहिर निस्कनु राम्रो सोचे ।

त्यहाँ धेरै रिपोर्टहरू थिए कि नयाँ भर्तीहरूलाई खराब प्रशिक्षण र किटहरू दिइयो जुन युद्धको खतराहरूको लागि पर्याप्त थिएन । युद्ध सुरु भएपछि, रूसका मानिसहरू र तिनीहरूका परिवारहरू त्यहाँबाट भाग्न थाले। जर्जिया र काजाकिस्तानसँगको रूसी सिमानामा मानिसहरू लाइनमा थिए ।

रुसी राष्ट्रपतिका आधिकारिक प्रवक्ता दिमित्री पेस्कोभले मानिसहरू समूहमा आफ्नो घर छाडिरहेको कुरालाई अस्वीकार गरेका छन् । अप्रिलमा रुसी अधिकारीहरूले ‘अनलाइन कल-अप’ सुरु गरे । यसमा, नयाँ भर्तीहरूको नाम डिजिटल दर्तामा थप्न सकिन्छ।उनीहरुलाई कागजपत्र दिइएन । नयाँ प्रणाली मानिसहरूलाई बाहिर जानबाट रोक्न डिजाइन गरिएको थियो।

कति मानिसहरूले रूस छोडे, तिनीहरू कहाँ गए ?

कति जनाले रुस छाडेका छन् भन्ने यकिन तथ्यांक छैन तर तथ्याङ्क अनुसार एक लाखदेखि १०-२० लाखभन्दा बढी मानिसले आफ्नो घर छोडेका छन् ।

रुसी रक्षा मन्त्रालयले सन् २०२२ मा १३ लाखले रुस छाडेको मे महिनामा बताएको थियो । धेरै स्रोतहरूले मानिसहरूको प्रवासको यो प्रवृत्तिलाई पुष्टि गरेका छन् । फोर्ब्स पत्रिकाले रुस भित्र विभिन्न विभागमा काम गर्ने अधिकारीहरूलाई उद्धृत गर्दै सन् २०२२ मा ६ देखि १० लाख मानिसले देश छोडेको बताएको छ ।

‘द बेल’ र ‘आरटीभीआई’ (रुसका दुई स्वतन्त्र सञ्चार माध्यम) ले पनि यस सम्बन्धमा तुलनात्मक तथ्याङ्क प्रकाशित गरेका थिए ।यदि तपाईंसँग पैसा छ र तपाईंलाई सेनामा सेवा गर्न बोलाइएको छैन भने, रूस छोड्न अपेक्षाकृत सजिलो छ । तर बस्नको लागि स्थायी ठाउँ खोज्न गाह्रो छ ।

युद्ध सुरु भएपछि मात्र धेरै देशहरू, विशेष गरी युरोपेली संघ र अमेरिकाका देशहरूले रुसीहरूका लागि भिसा आवेदन प्रक्रियालाई कठिन बनाएका थिए । यी देशहरूमा परिवार नभएका वा त्यहाँ काम नगर्नेहरूलाई भिसा पाउन गाह्रो भयो ।

भिसा र कार्य अनुमतिको लागि संघर्ष

जर्जिया र आर्मेनिया जस्ता देशहरूमा त्यस्ता प्रतिबन्धहरू थिएनन् । यहाँ रूसीहरू कुनै पनि समयमा आउन र जान सक्थे।आज पनि अवस्था उस्तै छ । कजाकस्तानलगायत केही देशले यस वर्ष रुसी मानिस आएपछि आफ्नो नियम परिवर्तन गरेका थिए । यी देशहरूले अब रुसी मानिसहरू यहाँ कति दिन बस्न सक्छन् भन्ने नियम बनाएका छन्।

हाल, फर्कने सम्भावना नदेखेका मानिसहरूले आफू बसेका देशहरूमा बस्न औपचारिक रूपमा आवेदन दिनुपर्छ । यद्यपि धेरै मानिसहरू यहाँबाट रसियामा काम गर्ने कम्पनीहरूको लागि काम गरिरहेका छन् । पछिल्लो १५ महिनामा युरोपियन युनियन, बाल्कन, काकेसस र मध्य एसियाली मुलुकमा १ लाख ५५ हजार मानिसले अस्थायी बसोबास अनुमति पाएको हामीले थाहा पाएका छौं ।

युरोपेली युनियन एजेन्सी फर एसाइलमको तथ्यांकअनुसार युरोपेली युनियनमा १७ हजारले राजनीतिक शरणका लागि आवेदन दिएका थिए भने दुई हजारले स्वीकृत गरेका छन् । रुसी आन्तरिक मन्त्रालयका अनुसार विगत तीन वर्षको तुलनामा ४० प्रतिशतले बढीले विदेश जानका लागि राहदानी आवेदन पठाएका छन् । हामीले रुस-युक्रेन युद्ध सुरु भएपछि रुस छोडेका दर्जनौं व्यक्तिहरूसँग कुरा गरेका छौं ।

शिक्षित र पेशेवर मानिसहरू रूस बाहिर सर्दै

यी विभिन्न पेशाका मानिस हुन् । कोही हामीजस्ता पत्रकार पनि छन् । तर आईटी विशेषज्ञ, डिजाइनर, कलाकार, शिक्षाविद्, वकिल, डाक्टर र पीआर विशेषज्ञ र भाषा विशेषज्ञहरू पनि यसमा समावेश छन् । अधिकांश ५० वर्षभन्दा कम उमेरका छन् ।

यी मध्ये धेरै पश्चिमी उदार मूल्यहरूको समर्थक हुन् र आशा छ कि रूस एक दिन एक लोकतान्त्रिक देश हुनेछ । यी मध्ये केही LGBTQ+ समुदायका मानिसहरू हुन् ।

समाजशास्त्रीहरू हाल रूसी अध्यागमनको वर्तमान प्रवृत्तिहरू अध्ययन गर्दैछन् । उनले औंल्याए कि त्यहाँ प्रमाणहरू छन् कि बाहिर सर्नेहरू अहिले रसियामा रहेकाहरू भन्दा कम उमेरका, धेरै शिक्षित र धनी छन्। यीमध्ये अधिकांश ठूला सहरका बासिन्दा हुन् ।

उनी भन्छन्, ‘म शान्तिवादी हुँ । मलाई कसैले मार्न पठाउला कि भन्ने सोचेर म डराउँछु । म सन् २०१४ देखि युक्रेनप्रति रुसको नीतिको विरुद्धमा छु । सर्वसाधारणमाथि आक्रमण र हत्या कुनै पनि हालतमा स्वीकार्य हुँदैन । एक समलिङ्गी मानिसको रूपमा, उहाँ आफ्नो सुरक्षाको बारेमा चिन्तित छन् ।

थोमसले स्वीडेनमा राजनीतिक शरणका लागि आवेदन दिएका छन् । उनले रुस फर्कनु किन खतरनाक साबित हुन सक्छ भनेर अधिकारीहरूलाई बुझाउने प्रयास गरेका छन् । उनको निवेदन खारेज भएपनि उनले उक्त निर्णयविरुद्ध अपिल गरेका थिए । ‘एक हप्ता पछि हाम्रा सबै साथीहरू भेला भए र यहाँबाट बाहिरिने निर्णय गरे ।’

के भन्छन् रुसबाट भागेका मानिसहरू ?

सर्गेईले भने, ‘युद्ध सुरु हुने बित्तिकै हामीले सैन्य किटहरू युक्रेनतिर लगिएको देख्यौं । अस्पतालहरु घाइतेले भरिएका थिए । रोस्तोभ विमानस्थल नागरिक उडानका लागि बन्द गरिएको थियो । यद्यपि तिनीहरू धेरै विमानहरू थिए, हामीलाई थाहा थियो तिनीहरू कहाँ जाँदैछन् ।

सेप्टेम्बरमा, सेनालाई पुटिनको नयाँ भाषण पछि, सर्गेईकी आमाले उनलाई आफ्ना सामानहरू प्याक गरेर छोड्न भने । केही दिनअघि उनकी आमाले सर्गेईले देशभक्ति नदेखाइरहेको बताएकी थिइन् । सर्गेई जर्जिया पुग्न रातभर यात्रा गरे। उनी अहिले यहाँ बस्दै छन् ।

सर्गेई बताउँछन्, ‘मेरी श्रीमती र छोराछोरीहरू अझै रूसमा छन् । उनीहरुको खर्च मैले त्यहाँ पनि बेहोरेको छु र यहाँ पनि खर्च गरिरहेको छु । म दुईवटा काम गरिरहेको छु । म यहाँबाट रूसी कम्पनीमा काम गर्दैछु । यहाँ पनि साथीको सानो व्यवसायमा काम गरिरहेको छु ।उनी भन्छन्, ‘मेरो परिवारलाई रुसबाट निकाल्न पैसा जम्मा गर्दैछु । दक्षिणी सहर रोस्तोभ-अन-डनमा बस्ने सर्गेई भन्छन् कि समस्याहरू अब फरक छन् ।

उनी हाल जर्जियामा छन् । रुसले युक्रेनमा आक्रमण गरेको दिन उनले आफ्ना धेरै साथीहरूलाई बोलाए। र सबैले युद्धलाई खराब समाचार भने । उनी भन्छन्, ‘के भयो कि युद्ध सुरु भएपछि अर्थतन्त्र खस्किन थाल्यो । जान तयार थिइनन् तर अब कतै बाहिर जीवन खोज्ने समय आएको महसुस गरिन् ।