यदी हावा नभएको भए … !

काठमाडाैं । हावा नभएको संसारको कल्पना गर्नुहोस् त ? एउटा यस्तो संसार जहाँ समुद्री हावाले हाम्रो गाला सुमसुम्याउँदैन । चङ्गा उड्दैनन्। रूखहरू सुसेल्दैनन् र तिनका पातहरू हल्दैनन् । पराग र बीउले टाढा टाढाको यात्रा गर्दैनन्। मौसम परिवर्तन हुँदैन र वर्षा ल्याउने बादल सुख्खा तिर्खाएको जमिनमा बर्सदैन । हावाले वर्षालाई बोकेर चारैतिर घुम्छ र हाम्रो पृथ्वीको तापक्रमलाई नियन्त्रण गर्दछ ।

हावा बिनाको ग्रह चरम मौसमी घटनाहरू हुने ठाउँ बन्नेछ। भूमध्य रेखा वरपरका क्षेत्रहरू धेरै ताता हुनेछन् र ध्रुवहरू स्थिर हुनेछन्। इकोसिस्टम परिवर्तन हुनेछ । वन डढेलोको अवस्थामा कार्बन डाइअक्साइड जस्ता विषाक्त ग्यासहरूको प्रकोप बढनेछ । यस्तो परिदृश्य विज्ञानको काल्पनिक कथा जस्तो लाग्न सक्छ तर यथार्थ के हो भने अहिले संसारमा आँधी, चक्रवात, हिट वेव जस्ता प्रकोपहरू तीव्र हुँदै गएको छ र ठूलो मात्रामा हावाको गति सुस्त हुँदैछ ।

गतिसिल हावा ग्रह वरिपरि हावाको आवागमनका लागि जरुरि छ । हावा गर्मी, आर्द्रता, र वायुमण्डलमा एरोसोल र पोषक तत्वहरूको फैलावटका लागि महत्त्वपूर्ण छन् । यसैगरी वायुमण्डल र महासागरहरूमा मौसम प्रणाली कायम राख्न, तटीय क्षेत्रमा समुद्री सतह बढाउन र ध्रुवीय क्षेत्रहरूमा समुद्री बरफको विस्तारलाई कम गर्न पनि हावा महत्त्वपूर्ण छ । एट्लान्टिक मेरिडियल ओभरटर्निङ सर्कुलेशन (Amoc) जस्ता ग्रहका धेरै जलवायु टिपिङ तत्वहरूको सन्तुलनका लागि पनि यो महत्त्वपूर्ण छ।

यद्यपि अहिले स्थिरहुँदै गएको हावाको स्पष्ट खराब प्रभावहरू देखा पर्न थालेका छन्। २०२१ मा युरोपले सुख्खा हावाको अनुभव गर्यो । त्यतिबेला हावाको गति वार्षिक औसत भन्दा १५ प्रतिशत भन्दा कम भयो। एक अमेरिकी अनलाइन पत्रिकाका अनुसार यो पछिल्लो ६० वर्षमा बेलायतमा सबैभन्दा कम हावाको गति थियो ।

२०१० मा विज्ञान जर्नल नेचरमा प्रकाशित एक अध्ययनले के भनेको थियो भने युरोप, मध्य एशिया, पूर्वी एशिया र उत्तर अमेरिकाका ठूला भागहरूमा वार्षिक हावाको गति ५ देखि प्रतिशतले घटेको छ र यसको सबैभन्दा स्पष्ट प्रभाव यूरेशिया भर देखियो । विश्लेषणले देखाएको छ – औसत विश्वव्यापी वार्षिक हावाको गति १९७८ मा सुरु भएको पहिलो तीन दशकहरूमा प्रति दशक २.३ प्रतिशतको दरले उल्लेखनीय रूपमा घटेको छ। २०१९ मा प्रकृति जलवायु परिवर्तनको अर्को अध्ययनले २०१० पछि स्थिति परिवर्तन भएको र भूमिमा विश्वव्यापी हावाको गति पुन: प्राप्त भएको पत्ता लगायो। विवादास्पद तथ्याङ्कका बावजुद जलवायु परिवर्तनसम्बन्धी अन्तरसरकारी प्यानल (IPCC) ले आगामी दशकहरूमा सुस्त हावाको पूर्वानुमान गरेको छ ।

आइपिसिसी (IPCC ) एक संयुक्त राष्ट्र समर्थित निकाय हो जसले विश्वव्यापी जलवायुमा वैज्ञानिक रायहरुको मूल्याङ्कन गर्दछ । २०२१ मा जारी गरिएको आईपीसीसीको छैटौं मूल्याङ्कन कार्य समूह १ प्रतिवेदनले सन २१०० सम्ममा औसत वार्षिक हावाको गति ८-१० प्रतिशतले घट्न सक्ने बताएको छ। यो विषयले हामीलाई नयाँ चिन्तातर्फ धकेलिरहेको छ।