सारा विश्वलाई त्रसित बनाउने संकट

एजेन्सी । मुद्रास्फीति र बेरोजगारी २०२२ को सबैभन्दा ठूलो चिन्ता थियो, जसले वर्ष २०२३ लाइ एउटा खतरनाक, लामो र दर्दनाक मन्दीको सम्भावना दिएको छ । विश्वका अधिकांश अर्थशास्त्रीले यो वर्ष आर्थिक मोर्चामा ठूलो उतारचढाव देख्नुपर्ने कुरा बताउँदै आएका छन् । सन् २००८ को आर्थिक मन्दीको भविष्यवाणी गर्ने अर्थशास्त्री नोरिएल रुबिनीले विश्व सन् १९७० को जस्तो नाजुक आर्थिक अवस्थातर्फ अघि बढिरहेको बताइसकेका छन् ।

दुष्टको प्रतीक भनिने रुविनी आर्थिक वृद्धिदरमा आएको गिरावट र मुद्रास्फीतिमा तीव्र वृद्धिले सिर्जना गरेको संकट निकै गहिरो रहेको र यसपटक आउने मन्दी निकै लामो र पीडादायी हुने बताउँछन । उनका अनुसार यसको एउटा प्रमुख कारण भनेको पश्चिमा विश्वका केन्द्रीय बैंकका नोटहरू अर्थात धनी राष्ट्रहरूले मुद्रास्फीति नियन्त्रणमा आफ्नो सम्पूर्ण हतियार प्रयोग गर्नु हो । उनीहरुको सरकारमाथि ऋणको बोझ पनि यति बढेको छ कि मुद्रास्फीति अझै नियन्त्रणमा आउन सकेको छैन, त्यसलाई रोक्न उनीहरुसँग कुनै हतियार नै छैन ।

अझ ठूलो खतरा भनेको न्यून मुद्रास्फीतिको समयमा यी देशका कामदारको ज्याला वा भत्ता लामो समयदेखि नबढनु वा एकदमै थोरै बढनु हो । अहिले मुद्रास्फीति बढेसँगै सबैको आम्दानी र खर्चको हिसाब मिलाउन तलब वृद्धिका लागि हडताल चलिरहेको छ र तलब बढ्यो भने दोहोरो घाटा अगाडि छ । यसले सरकार र कम्पनीको खर्च बढाउँछ भने अर्कातिर बजारमा पैसा आएपछि महँगीको आगोमा पेट्रोल छर्किए सरह हुन्छ ।

२०२० को कोरोना संकटबाट बाहिर निस्कने बाटो २०२१ मा सुरु भएको थियो भने २०२२ मा विश्वले यो रोगको दाग मेटाउँदै नयाँ अध्याय लेख्ने अपेक्षा गरिएको थियो। यद्यपि २०२२ मा झन्डै वर्षभरि नै कोरोनाको त्रासले तर्साइरह्यो भने युक्रेनमा रुसको आक्रमणले अर्थतन्त्रलाई ट्रयाकमा ल्याउने प्रयासलाई पूर्ण रूपमा ध्वस्त पार्यो ।

यो क्राइसिस होइन, पोलिक्राइसिस हो : अवस्था यति नाजुक छ कि अहिले यसलाई संकट नभनेर बहुसंकट भनिएको छ । पोलिक्राइसिसलाई यसरी बुझ्न सकिन्छ – यो त्यस्तो अवस्था हो जहाँ संसारका विभिन्न भागमा एक साथ विभिन्न प्रकारका खतरा वा समस्याहरू देखा पर्न थाल्छन् र यसले सारा विश्वलाई एकसाथ घेर्छ ।

आर्थिक विज्ञहरूका अनुसार प्रगतिको गति जताततै सुस्त हुने भए पनि अर्थतन्त्र पूर्ण रूपमा ठप्प हुने वा मन्दीमा जाने डर पहिले बेलायतमा देखिने र त्यसपछि युरोप र अमेरिकासम्म पुग्ने डर छ । विश्व बैंक तथा मुद्रा कोष जस्ता अन्तर्राष्ट्रिय संस्थाहरू, लगानी बैंकरहरूका साथै विश्वभर ठूलो लगानी गर्ने दलालहरू वा विश्वका विभिन्न भागका अर्थशास्त्रीहरू सबैले अहिले विश्वको प्रगतिको गतिमा ब्रेक लागेको देखिरहेका छन् । विशेषगरी धनी देशहरुको अवस्था निकै नाजुक छ । आर्थिक सहयोग तथा विकास संगठन (ओईसीडी) ले यो वर्षको विश्व वृद्धि प्रक्षेपण अघिल्लो वर्षको ३.१ प्रतिशतको अनुमानबाट घटाएर २.१ प्रतिशत कायम गरेको छ ।

विगत ४० वर्षदेखि चलिआएको परम्परालाई तोडेर अहिले पश्चिमी विश्व फरक बाटोमा अघि बढेको छ । त्यहाँ चार दशकदेखि नरम अर्थतन्त्र चलिरहेको थियो, अर्थात् ब्याजदर बढेको छैन, घटेको छ । मुद्रास्फीति नजिक पनि आएको छैन वा आएको छ भने पनि घट्ने क्रममा छ र यससँगै बजारमा नगद बढ्दै गएको छ ।

पहिलो अलार्म : २००८ को आर्थिक संकट यो प्रणाली विरुद्ध पहिलो अलार्म थियो र त्यसलाई समाप्त हुन धेरै समय लाग्यो ।
समस्या के भने त्यसले छोड्दा पनि अनेकौं कठिनाइहरू सिर्जना भए सरकार र केन्द्रीय बैंकहरूका लागि । यससँगै आम नागरिकलाई के–कस्ता समस्या परेका छन्, त्यो सबैलाई थाहा छ । यद्यपि यस्तो अवस्थामा पनि आशाको किरण कतै – कतै देखिन थालेको छ, जसलाई पहिले विकासशील देश भनिन्थ्यो र अहिले उदीयमान बजार भनिन्छ । यी देशहरूको बजारमा रूपान्तरण वास्तवमा यो आशाको सबैभन्दा ठूलो कारण हो ।

धनी र गरिबबीचको खाडल : सन् २०२३ को सबैभन्दा ठूलो चुनौती विश्वका सबै विकसित र विकासशील देशहरूमा निरन्तर बढ्दै गएको खाडललाई पुर्ने हो । यो गरिब र धनी बिचको खाडल हो ।

धनी व्यक्तिको आय र सम्पत्ति जुन दरले बढ्दै गएको छ र अर्कोतिर गरिबीविरुद्धको लडाइँ कमजोर बन्दै गएको अवस्थामा अन्तर्राष्ट्रिय स्तरका अर्थविद्हरूले यसलाई ठूलो चिन्ताको विषयका रूपमा हेरिरहेका छन्, जसले असन्तुष्टि मात्र होइन राजनीतिक उथलपुथल पनि निम्त्याउन सक्छ ।

रुस–युक्रेन युद्ध, विश्वभर आपूर्ति शृङ्खला अवरुद्ध, वस्तुको मूल्य विशेषगरी कच्चा तेलको मूल्यमा आएको वृद्धि तथा कोरोना भाइरसको नयाँ संस्करण एकसाथ आउने हुनाले सन् २०२३ मा संसार अनिश्चितताको भुमरिमा प्रवेश गर्नेछ । यता विश्वका धेरै विज्ञहरू अहिले पनि यो वर्ष समस्या, समस्या र समस्याका बाबजुद पनि खुसीको खबर पनि आउने कुरामा जोड दिइरहेका छन् । उनिहरु भनिरहेका छन्, कम्तिमा राम्रो सुरुवात देख्न सकिनेछ ।

डरको अगाडि जित तर बाधाहरू पनि : तस्बिरका दुवै पक्ष छन् । डरको अगाडि विजय छ र बाटोमा धेरै अवरोधहरू पनि छन् । जे होस यो वर्ष सामान्य वर्ष नहुने कुरा निश्चित छ, जसको शुरुवातमा विज्ञहरूले के गल्ती हुनसक्छ भनी बताउन बिर्सनुहुन्न ।

यो एउटा अर्को उथलपुथलपूर्ण वर्ष हुन गैरहेको छ, यो निश्चित छ ।