लोपोन्मुख कीरा इन्टरनेटमा खुला बिक्रीमा

काठमाडाैं । लोपोन्मुख र खतरामा परेका कीरा तथा माकुराहरू इन्टरनेटमा व्यापक रूपमा बेचिने गरेको एक अध्ययनले देखाएको छ । त्यसैगरि सामान्य प्रजातिहरू पनि सजिलै खरिद गर्न सकिन्छ । उदाहरणका लागि, लुजोन मयूर स्वेलोटेलको व्यापार गर्न गैरकानूनी छ, दुर्लभ पुतलीहरू मध्ये एक जुन अन्तर्राष्ट्रिय रूपमा र संयुक्त राज्य अमेरिकाद्वारा खतरामा परेको प्राणिका रूपमा सूचीबद्ध छ ।

यो दुर्लभ पुतली एमाजोन डट कम ( Amazon.com ) मा १ सय १० युएस डलरमा बिक्रीका लागि राखिएको छ। जीवित टारान्टुलाका धेरै प्रजातिहरू जो विलुप्त हुने जोखिममा छैनन् , तर तिनीहरूको व्यापार सख्त रूपमा निषेधित छ । तिनीहरू कुनै पनि निरीक्षण वा प्रवर्तन बिना घरपालुवा जनावरका रूपमा बिक्रीका लागि सजिलैसँग उपलब्ध छन् । बासस्थानको क्षति, कीटनाशक, आक्रामक प्रजातिहरू, शहरीकरण, प्रदूषण र जलवायु परिवर्तनका कारण विश्वभर कीटहरूको संख्या द्रुत रूपमा घट्दै गएकाले यस्ता घटना चिन्ताजनक भएका हुन् ।

केही कीटविज्ञहरूको अनुमान अनुसार पृथ्वीले हरेक दशकमा सबै कीरा प्रजातिको लगभग १० देखि २० प्रतिशत गुमाउँदैछ । कीरा वा माकुराको प्रजातिको सङ्कलन तथा बिक्रीले यीनको बिनासमा ठूलो प्रभाव पर्न सक्छ, अनुसन्धानकर्ताहरूले भनेका छन । कीटविज्ञानका प्रोफेसर र अध्ययनका प्रमुख लेखक जोन लोसेका अनुसार यो अध्ययन उनको कीट संरक्षण जीवविज्ञान पाठ्यक्रमको परियोजनाबाट सुरु भएको हो । यसमा १८ विद्यार्थी र सह-लेखकहरू समावेश थिए जो २०१९ मा अनुसन्धानको समयमा स्नातक थिए ।

‘हामीले वेबमा सर्वेक्षण गर्यौं कि त्यहाँ बिक्रीका लागि उपलब्ध प्रजातिहरू दुर्लभ, लोपोन्मुख वा तिनीहरूको व्यापार गर्न कुनै नियमहरू छन् कि भनेर ? ‘ उनले भने । लोसेले भन्छन् – हामी प्रजातिहरू दुर्लभ र दुर्लभ हुँदै गएको देख्छौं, तिनीहरू सङ्कलनकर्ताहरूका लागि बढी मूल्यवान हुन्छन् । अध्ययनमा विद्यार्थी अन्वेषकहरूले स्वतन्त्र रूपमा त्यहाँ के थियो भनेर अन्वेषण गर्न थाले । टीमले जानकारी सङ्कलन गरेपछि आफ्नो प्रक्रियालाई औपचारिक बनायो र एमाजोन, ईबे, एतस्य र अलीबाबा ( Amazon, eBay, Etsy र Alibaba ) लगायतका सबै प्लेटफर्महरूमा खोजलाई विभाजित गर्यो ।

तिनीहरूले प्रमुख सूचीमा पाइने केही कमजोर कीरा र माकुरा प्रजातिहरू फेला पारे । यसमा वनस्पति र जीवजन्तुहरूको लोपोन्मुख प्रजातिहरूमा अन्तर्राष्ट्रिय व्यापार महासन्धि (CITES) सूची, प्रकृति संरक्षणका लागि अन्तर्राष्ट्रिय संघ (IUCN) खतरामा परेका प्रजातिहरूको रातो सूची र अमेरिकामा लोपोन्मुख प्रजातिहरूको सूची समावेश छ । उदाहरणका लागि लुजोन मयूर स्वेलोटेल अमेरिकाको लोपोन्मुख प्रजातिहरूको सूचीमा छ ।

CITES सबैभन्दा लोपोन्मुख प्रजातिका रूपमा सूचीबद्ध छ , यस्ता सीआईटीईएस परिशिष्ट १ प्रजातिको अन्तर्राष्ट्रिय व्यापार सामान्यतया निषेध गरिएको छ। तिनीहरूको खोजीमा टोलीले ७९ वटा प्रजातिका तीनवटा सूची फेला पारे जसमा सात आईयूसीएन रेड लिस्टका प्रजाति छन जसलाई गम्भीर रूपमा लोपोन्मुख प्रजातिका रूपमा सूचीबद्ध गरिएको छ । ती मध्ये दुईवटा कीट प्रजाति थिए, एउटा गुटी नीलमणि टारान्टुला (पोइसिलोथेरिया मेटालिका) जुन २३२.५० डलरमा बिक्री भएको थियो ।

साइप्रस बीटल (प्रोपोमाक्रस साइप्रिकस) १,१०० डलरमा ईबे मा बिक्रीमा राखिएको थियो । यसरी बिक्रीका लागि राखिएको सबैभन्दा महँगो कीरा अर्निथोप्टर एलोटी नामको पुतलीको प्रजाति थियो जुन सीआईटीईएसको परिशिष्ट – मा सूचीबद्ध छ । यो पुतली ३,८५० डलरमा ईबेमा उपलब्ध थियो । प्रतिवेदनका सह-लेखक जुआन पाब्लो जोर्डन भन्छन् “यो वास्तवमै अचम्मको कुरा हो कि कसरी सजिलैसँग लोपोन्मुख प्रजातिहरू खुला रूपमा अनलाइन बेचिन्छन्”। यो पनि अचम्मको कुरा थियो कि लोपोन्मुख प्रजातिहरू खरिदका लागि फेला पार्न यति सजिलो छ ।

त्यस माथि अनलाईन प्लेटफर्महरूले खतरामा परेका प्रजातिहरूको व्यापारलाई बढावा दिइरहेका छन् जुन कानूनद्वारा बर्जित छ । यस्ता कीराहरू वैध वा नियमित स्रोतबाट खरिद गर्नुपर्छ किनभने रोग लागेका कीराहरू अनुकूल मानिदैनन । त्यस्ता कीटहरूले ठूलो जंगली जनसंख्यालाई असर गर्न सक्छन । ‘हामी आशा गर्छौं कि हाम्रो खोजले दुर्लभ कीराहरूको अवैध अनलाइन बिक्रीलाई राम्रोसँग नियन्त्रण गर्न र ती प्रजातिहरूलाई जंगलमा सुरक्षित गर्न नेतृत्व गर्नेछ,’ अध्ययन लेखक कर्टिसले भने । यो अनुसन्धान ग्लोबल इकोलोजी कन्जर्भेसन जर्नलमा प्रकाशित छ ।