इथियोपियाको हायली गुबी ज्वालामुखी विस्फोट : बाह्र हजार वर्षपछि सक्रिय, विश्वव्यापी हवाई उडानमा असर

इथियोपियाको उत्तरी अफार क्षेत्रमा अवस्थित हायली गुबी ज्वालामुखीले आइतबार (नोभेम्बर २३) बिहान करिब ८:३० बजे स्थानीय समयमा विस्फोट गरेको छ। यो ज्वालामुखी १२,००० वर्षदेखि निष्क्रिय थियो, जसलाई होलोसीन युगको अन्त्यसँग जोडेर हेर्ने गरिन्छ। स्मिथसोनियन संस्थाको ग्लोबल भल्कानिज्म प्रोग्रामका अनुसार, यो पहिलो पटक दर्ता भएको ऐतिहासिक विस्फोट हो। विस्फोटका क्रममा १४ किलोमिटरभन्दा माथि उड्ने धुँवा र खरानीका बादलहरूले नजिकैका गाउँहरूलाई धुलोले पुर्‍याएका छन्। स्थानीय प्रशासक मोहम्मद सेइदका अनुसार, कुनै मानवीय वा पशु क्षति नभए पनि, चर्नको लागि आवश्यक भूमि खरानीले ढाकिएकाले पशुपालन समुदायको जीविकोपार्जनमा गम्भीर असर परेको छ।

हायली गुबी ज्वालामुखी इथियोपियाको दानाकिल डिप्रेसनमा अवस्थित छ, जुन अफ्रिकाको ‘रिफ्ट भ्याली’ को भाग हो। यो क्षेत्र तीन टेक्टोनिक प्लेटहरू (अफ्रिकी, अरेबियन र सोमाली) को त्रिभुजमा पर्छ, जसले गर्दा यो भौगोलिक रूपमा अत्यन्त सक्रिय छ। ज्वालामुखीको उचाइ लगभग ६०० मिटर छ र यो एर्टा एले ज्वालामुखी शृङ्खलाको दक्षिणी भागमा पर्छ। एर्टा एले, जसलाई स्थानीय अफार भाषामा ‘धुवाँ उड्ने पहाड’ भनिन्छ, निरन्तर सक्रिय रहन्छ र यसमा लेभा ताल रहेको छ। तर हायली गुबी भने लामो समयदेखि शान्त थियो। वैज्ञानिकहरूका अनुसार, यो विस्फोट टेक्टोनिक प्लेटहरूको विचलन र भूमिगत लेभाको दबाबले भएको हो। टुलुज भल्कानिक एस अड्भाइजरी सेन्टर (भ्याक) ले स्याटलाइट मार्फत तस्बिरहरूबाट विस्फोटको पुष्टि गरेको छ, जसमा सेतो धुवाँका मोटा स्तम्भहरू देखिएका छन्।

विस्फोटको सबैभन्दा ठुलो असर भनेको यसबाट निस्किएको खरानीका बादलहरूको विश्वव्यापी फैलावट हो। रेड सी बाट सुरु भएर यो बादल यमन र ओमन हुँदै पाकिस्तान, भारत र म्यानमारतर्फ अघि बढेको छ। सोमबार र मङ्गलवारमा यो बादल उत्तरी भारतको दिल्ली, गुजरात, राजस्थान, महाराष्ट्र, पन्जाब र हरियाणामा पुग्दा हवाई उडानहरूमा ठुलो अवरोध भएको छ। खरानीका कणहरूले इन्जिनलाई हानि पुर्‍याउने भएकाले अन्तर्राष्ट्रिय नागरिक उड्डयन प्राधिकरणहरूले सतर्कता अपनाएका छन्। भारतको नागरिक उड्डयन मन्त्रालय (मोका) ले ‘नोटाम’ जारी गर्दै प्रभावित क्षेत्रबाट उडान नगर्न निर्देशन दिएको छ।

भारतीय विमान कम्पनीहरूमा सबैभन्दा बढी असर परेको छ। एयर इन्डियाले ११ अन्तर्राष्ट्रिय र आन्तरिक उडानहरू रद्द गरेको छ, जसमा दिल्ली-दुबई र अन्य युरोपेली रुटहरू समावेश छन्। अकासा एयरले जेद्दा, कुवेत र अबु धाबीका लागि नोभेम्बर २४ र २५ का उडानहरू रद्द गरेको छ। इन्डिगोले कन्नुर-दुबई उडानलाई अहमदाबाद डाइभर्ट गरेको छ भने स्पाइसजेटको दुबई-कोचि उडान धेरै घण्टा ढिला भएको छ। मध्यपूर्वमा एयर अरबियाले शारजाहबाट क्षेत्रीय उडानहरू रद्द गरेको छ। युनाइटेड अरब इमिरेट्स र पाकिस्तानको मौसम विभागले पनि खरानी प्रवेशको चेतावनी जारी गरेका छन्। पाकिस्तानको मौसम विभागले सोमबार राति आफ्नो हवाई क्षेत्रमा खरानी पुगेको पुष्टि गरेको छ। फ्लाइट राडार २४ का अनुसार, यो बादल मङ्गलवार साँझसम्म दक्षिण चीनतर्फ अघि बढेको छ, जसले थप उडान अवरोध निम्त्याउन सक्छ।

खरानीका बादलहरूले न केवल हवाई यात्रालाई प्रभावित गरेका छन्, बरु स्वास्थ्य र वातावरणमा पनि जोखिम बढाएका छन्। खरानीका सूक्ष्म कणहरूले श्वासप्रश्वासका समस्या निम्त्याउन सक्छन्, विशेष गरी बालबालिका र वृद्धहरूलाई। भारतको मौसम विभाग (आईएमडी) का वैज्ञानिक ए के दासका अनुसार, यो बादल १४ किमी उचाइसम्म पुगेको थियो र यसले सल्फर डाइअक्साइड जस्ता विषाक्त ग्यासहरू पनि फैलाएको छ। अफ्रिकामा स्थानीय रूपमा कृषि र पशुपालनमा असर परेको छ भने एसियाली देशहरूमा वायु प्रदूषण बढेको छ। वैज्ञानिकहरूले यो विस्फोटले जलवायु परिवर्तनमा पनि योगदान दिन सक्ने बताएका छन्, किनकि खरानीले सूर्यको किरण रोकेर तापक्रम घटाउन सक्छ।

इथियोपियाली सरकारले प्रभावित क्षेत्रमा उद्धार र राहत कार्य तीव्र पारेको छ। अफार क्षेत्रका अधिकारीहरूले स्थानीय बासिन्दाहरूलाई सुरक्षित स्थानमा सार्ने तयारी गरेको बताएका छन्। अन्तर्राष्ट्रिय रूपमा, फ्रान्सको भ्याक र नासाका विशेषज्ञहरूले बादलको ट्र्याकिङ गरिरहेका छन्। यो घटनाले विश्वलाई याद दिलाउँछ कि पृथ्वीको आन्तरिक शक्तिहरू कत्तिको अप्रत्याशित छन्। वैज्ञानिक जुलियट बिग्सका अनुसार, यस्ता विस्फोटहरूले भूगर्भीय अनुसन्धानलाई नयाँ दिशा दिन्छन्।

हालसम्म कुनै ठुलो क्षति नभए पनि, उडान सुचारु हुन अझै केही दिन लाग्न सक्छ। यात्रुहरूले आफ्नो विमान कम्पनीसँग सम्पर्क राख्न र वैकल्पिक मार्ग अपनाउन सल्लाह दिइएको छ। यो विस्फोटले अफ्रिका र एसियाबिचको सम्बन्धलाई पनि प्रभावित पार्न सक्छ, किनकि हवाई यातायात ठुलो व्यापारिक माध्यम हो। इथियोपियाको यो ‘सोता निद्राबाट ब्युँझिएको’ ज्वालामुखीले विश्वव्यापी सतर्कताको आवश्यकता देखाएको छ।

श्रोत: आइएनएस-स्वतन्त्र समाचार