अत्याधिक गर्मीबाट कसरी जोगिने ?

काठमाडाैं । गर्मी सबैका लागि हो । मौसमको नजरमा सबै बराबर हुन्छन् । यद्यपि मौसमको गर्मीले सबैलाई एकै किसिमले असर गर्दैन। कतिपयसँग गर्मीबाट राहत पाउने साधन हुन्छ तर कसैसँग त्यसको अभाव हुन्छ । यसैगरि सबैको स्वास्थ्य पनि उस्तै हुँदैन त्यसैले यसको प्रभाव पनि फरक-फरक हुन्छ ।

डाक्टरहरूको सल्लाह

‘हिट वेभ’ को समयमा ‘हिट स्ट्रोक’को चपेटामा पर्नबाट जोगिन चिकित्सकको सल्लाह महत्वपूर्ण हुन्छ । यसको अर्थ सामान्य तापक्रम भन्दा बढी हुँदा गर्मीको स्ट्रोकबाट आफूलाई बचाउन सकिन्छ ।

गर्मीमा आफ्नो शरीरमा पर्याप्त मात्रामा पानी रहनु सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण हुन्छ । पसिनाका कारण शरीरमा इलेक्ट्रोलाइटको कमी हुन्छ। यसका लागि बजारमा धेरै प्रकारका इलेक्ट्रोलाइट समाधान उपलब्ध छन् ।

यसका अतिरिक्त तरबूजा जस्ता मौसमी फलफूल पनि यसको राम्रो स्रोत हो। तयार ओआरएस ( ORS ) आफूसँग राख्न सकिन्छ। कागती पानी, नरिवलको पानी र त्यस्ता फलफूल जति सक्दो धेरै खानुपर्छ जसमा प्रयाप्त मात्रामा पानी हुन्छ । यसका साथै शरीरलाई तन्दुरुस्त राख्न मौसमी तरकारीको सेवन आवश्यक हुन्छ । जुस बजेटमा नआउने र रेडिमेड ओआरएस किन्न सक्ने अवस्था नहुँदा नुन–चिनी पानीको घोल अति आवश्यक हुन पुग्छ । यसलाई सजिलै बनाउन पनि सकिन्छ र यसमा कुनै खासै खर्च पनि लाग्दैन ।

मोहि पनि एउटा राम्रो विकल्प हो किनभने यसले पोटासियम प्रदान गर्दछ। शरिरमा सोडियम र पोटासियमको सन्तुलन हुनु निकै जरुरी हुन्छ । घाममा निस्कँदा र पसिना आउनुमा यी दुवै तत्व शरीरका लागि महत्त्वपूर्ण हुन्छन्। यद्यपि मिर्गौला वा मुटुसम्बन्धी रोगबाट पीडित व्यक्तिले चिकित्सकसँग परामर्श लिएर मात्रै कुनै पनि उपाय अपनाउनुपर्छ । अहिले हाम्रो देशको तराई – मधेस क्षेत्र ‘हिट वेभ’ वा ‘हिट स्ट्रोक’को चपेटामा छ ।

समतल क्षेत्रमा तापक्रम ४० डिग्री सेल्सियस वा सामान्यभन्दा ४.५ डिग्री सेल्सियसभन्दा बढी हुँदा ताप लहरको घोषणा गरिन्छ। तातो हावालाई लू भनिन्छ। यस्तो अवस्थामा बाहिर निस्किए शरीरमा पानीको मात्रा कम हुन थाल्छ । सबैभन्दा ठूलो कुरा के हो भने गर्मीको स्ट्रोक भैरहेको छ भने सकेसम्म बाहिर निस्कनु हुँदैन भने काम गर्ने समय परिवर्तन गर्न सकिन्छ ।

दिउँसो १२ बजेदेखि ४ बजेसम्म खुला ठाउँमा निस्कनु जोखिमपूर्ण हुन्छ । गर्मी भन्दैमा सबैले कामको समय ब्यबस्थापन गर्न सक्दैनन् किनभने गर्मीसँगै जीविकोपार्जनको पनि प्रश्न हुन्छ । त्यसैले यस्तो अवस्थामा गर्मीको चपेटामा नपर्न केही विशेष कुरामा ध्यान दिनुपर्छ ।

के लगाउने र के खाने ?

गर्मीबाट जोगिन हल्का रङको पहिरन लगाएर बाहिर निस्कनु पर्छ ताकि धेरै गर्मी नहोस् । सुतीको कपडा लगाउनु पनि राम्रो विकल्प हो। धेरै शारीरिक थकान दिने काम गर्नेहरूले ओआरएस पिउनुपर्छ। यदि ओआरएस उपलब्ध छैन भने सादा पानीमा चिनी-नुनको घोल बनाएर पिउन सकिन्छ ताकि शरीरमा इलेक्ट्रोलाइटको सन्तुलन रहोस । लेमोनेड र बटरमिल राम्रो विकल्प हो।

गर्मीको स्ट्रोक कसरी थाहा पाउने ?

टाउको दुख्नु , अत्याधिक पसिना आउनु, चक्कर लाग्नु, मांसपेशी खुम्चनु, वाकवाकी लाग्नु यसका प्रमुख लक्षण हुन् ।
यदि कसैलाई यस्तो हुन्छ भने तुरुन्त छायाँ वा चिसो ठाउँमा जानु पर्छ । पंखा वा एसीमा जान सके अझ राम्रो हुन्छ । रुखको छायामुनि पनि बस्न सकिन्छ । पानी र ओआरएस पिउन सकिन्छ। यदि कसैलाई आफ्नो शरीरबाट पसिना आउन बन्द भएको र ज्वरो आउने, चक्कर लाग्ने महसुस भए तुरुन्त चिकित्सकको सहयोग लिनुपर्छ । चिकित्सकको सल्लाहमा मात्र औषधि सेवन गर्नुपर्छ ।