भारतमा तालिबान विदेशमन्त्रीको ऐतिहासिक भ्रमण, दक्षिण एसियाली कूटनीतिमा नयाँ चरणको सङ्केत

नयाँदिल्ली । अफगानिस्तानका संयुक्त राष्ट्रसङ्घ–स्वीकृत विदेशमन्त्री आमिर खान मुत्ताकीले बिहीबार भारतको पहिलो औपचारिक भ्रमण आरम्भ गरेका छन् ।

सन् २०२१ मा अमेरिकी नेतृत्वको सेनाको फिर्तीपछि तालिबान पुनः सत्तामा फर्किएयता कुनै पनि शीर्ष तालिबान नेताको यो पहिलो भारत भ्रमण हो । मुत्ताकीको भ्रमण संयुक्त राष्ट्र सुरक्षा परिषद् (युएनएससी) ले उनलाई विशेष यात्रा छुट दिएपछि सम्भव भएको हो ।

नयाँदिल्ली पछिल्ला वर्षहरूमा तालिबान सरकारसँग आफ्नो सम्पर्क गहिर्‍याउने प्रयासमा रहेकाले यो भ्रमणलाई भारतको कट्टर प्रतिद्वन्द्वी पाकिस्तानले विशेष चासोका साथ नियालिरहेको बताइन्छ ।

भारतीय विदेश मन्त्रालयका प्रवक्ता रणधीर जयसवालले मुत्ताकीलाई ‘न्यानो स्वागत’ गर्दै विज्ञप्तिमा भने, हामी उहाँसँग द्विपक्षीय सम्बन्ध र क्षेत्रीय विषयहरूमा सार्थक छलफल गर्न उत्सुक छौँ ।

दुवै पक्षले औपचारिक एजेन्डा सार्वजनिक नगरे पनि विश्लेषकहरूले व्यापार, क्षेत्रीय सुरक्षा र मानवीय सहायतासम्बन्धी विषयहरू छलफलको केन्द्र हुने अनुमान गरेका छन् । भारतले हाल तालिबान सरकारलाई औपचारिक मान्यता दिने सम्भावना भने असम्भाव्य देखिएको छ ।

अन्तर्राष्ट्रिय क्राइसिस ग्रुपका विश्लेषक प्रवीण डोन्टीले भने, नयाँदिल्ली अफगानिस्तानमा आफ्नो प्रभाव पुनःस्थापना गर्न उत्सुक छ र यस दौडमा चीन र पाकिस्तानलाई पछाडि पार्न चाहन्छ ।

यो भ्रमण हालै रुसमा सम्पन्न तालिबान प्रतिनिधिमण्डलको भेटपछि भएको हो । रुस अहिले तालिबान प्रशासनलाई औपचारिक रूपमा मान्यता दिने पहिलो र एकमात्र देश बनेको छ ।

डोन्टीले भने, तालिबानले अहिले कूटनीतिक मान्यता र वैधता खोजिरहेका छ, तर त्यो मार्ग अझै लामो छ ।

भारतका पूर्व राजदूत राकेश सुदले भने, भारतलाई तालिबानलाई औपचारिक मान्यता दिन हतार छैन । अहिले भारतले व्यावहारिक र सतर्क कूटनीतिक नीति अपनाइरहेको छ ।

भारतले तालिबान सत्तामा फर्किएपछि देशबाट पलायन भएका हजारौँ अफगानीलाई लामो समयदेखि आश्रय दिँदै आएको छ । सन् २०२३ मा नयाँदिल्लीस्थित अफगान दूतावास बन्द भए पनि मुम्बई र हैदराबादका वाणिज्य दूतावासहरूले अझै सीमित सेवा सञ्चालन गरिरहेका छन् । भारतले काबुलमा आफ्नो उपस्थितिलाई मानवीय सहायताको समन्वयमा केन्द्रित रहेको बताएको छ ।

– ‘ड्राइभ अ वेज’ — रणनीतिक सन्देश –

तालिबानको इस्लामिक कानूनको कडा व्याख्या भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीको हिन्दू राष्ट्रवादी सरकारका दृष्टिमा वैचारिक रूपमा असङ्गत देखिए पनि भारतले यस अवस्थालाई कूटनीतिक अवसरका रूपमा लिन खोजिरहेको छ ।

दक्षिण एसियामा भारत र पाकिस्तानबीच लामो समयदेखि कायम रहेको अविश्वासले क्षेत्रीय सम्बन्धमा गहिरो प्रभाव पारेको छ । विश्लेषकहरूको भनाइमा नयाँदिल्ली इस्लामाबाद र काबुलबीचको दूरीको फाइदा उठाउँदै आफ्नो रणनीतिक उपस्थितिलाई सुदृढ बनाउने प्रयासमा छ ।

डोन्टीले भने, काबुल इस्लामाबाद र नयाँदिल्लीबीचको नाजुक डोरीमा हिँड्नेछ, जहाँ भारतले औपचारिक मान्यता नदिई पनि सम्बन्धबाट सबैभन्दा बढी लाभ लिने प्रयास गर्नेछ ।

पाकिस्तानी विश्लेषक वाहिद फकिरीले मुत्ताकीको भ्रमणलाई ‘उल्लेखनीय विकास’ बताउँदै भने, यो भ्रमण तालिबान र पाकिस्तानबीच बढ्दो तनावको पृष्ठभूमिमा आएको हो ।

इस्लामाबादले अफगानिस्तानलाई पाकिस्तानी भूमिमा आक्रमण गर्ने आतङ्ककारी समूहहरूलाई निष्कासन गर्न असफल भएको आरोप लगाउँदै आएको छ । उक्त आरोपलाई काबुलले अस्वीकार गरेको छ ।

हालै मे महिनामा भारत र पाकिस्तानबीच छोटो तर घातक सीमावर्ती भिडन्त भएको थियो । यसलाई दशकौँको सबैभन्दा गम्भीर सैन्य तनावका रूपमा लिइएको छ ।

फकिरीले भने, यो भ्रमणले पाकिस्तानलाई निश्चित रूपमा असहज बनाउनेछ र उसको शङ्का बढाउनेछ । तर यसले भारतको अफगानिस्तानभित्रको उपस्थितिलाई बलियो बनाउनेछ र सम्भवतः तालिबान र पाकिस्तानबीचको दूरी अझ बढाउनेछ ।

मुत्ताकीको यो भ्रमणले दक्षिण एसियाली कूटनीतिक परिदृश्यमा नयाँ सन्तुलन र प्रतिस्पर्धाको चरण आरम्भ गरेको कूटनीतिक वृत्तको मूल्याङ्कन छ ।