भगवान् श्रीहरिका दशावतार

भगवान् श्रीहरि विष्णु धर्मको रक्षा गर्न हर समय अवतार लिने भगवान्‌मा पर्छन् । यद्यपि भगवान विष्णुको धेरै अवतार छन् । तर १० अवतारहरु जुन हामी सबैले थाहा पाएका पनि छौं । यस्ता छन् भगवान् श्रीहरि विष्णु अर्थात् दशावतारको १० अवतारको पौराणिक र प्रामाणिक कथा :

१. मत्स्य अवतार

पुराणअनुसार भगवान विष्णुले ब्रह्माण्डलाई प्रलयबाट बचाउन मत्स्यको अवतार लिएका थिए । यसको कथा यस प्रकार छ, राजा सत्यव्रत कृत्ययुगको प्रारम्भमा राजा बने । एक दिन राजा सत्यव्रत नदीमा नुहाएर पानी दिइरहेका थिए ।

अचानक उनको अञ्जुलीमा एउटा सानो माछा आयो । जब उसले यो दखे, उनले माछालाई सागरमै राख्ने सोचे, तर त्यो माछाले भन्यो – मलाई समुद्रमा नराख, अन्यथा ठूला माछाले मलाई खान्छन् ।

तब राजा सत्यव्रतले माछालाई आफ्नो कमण्डलमा राखे । जब माछा ठुलो भयो, राजाले आफ्नो तालमा राखे, तब माछा देखेर ठुलो भयो।राजाले बुझ्नुभयो कि यो कुनै साधारण प्राणी हैन ।

राजाले माछालाई आफ्नो मूल रूपमा फिर्ता आउनको लागि प्रार्थना गरे। राजाको प्रार्थना सुनेर भगवान विष्णु चार हातको अगाडि देखा परे र उनले भने कि यो मेरो मत्स्य अवतार हो ।

भगवान सत्यव्रतलाई भने, सुन राजा सत्यव्रत ! यहाँ आजकोसात दिनपछि एक प्रलय हुनेछ।तब एक ठूलो डुंगा मेरो प्रेरणाबाट तिम्रोरक्षाको लागि आउनेछ ।

तिमी सात ऋषि, औषधि, बीउ र जीवहरुको सूक्ष्म शरीर लिन्छौ र त्यसमा बस्छौ, जब तिम्रो डुंगाडग्मगाउन थाल्छ, तब म माछाको रूपमा तिमीकहाँ आउनेछ । त्यस समयमा, तिम्रो त्यो डुंगालाई वासुकी नागको सहयोगमा मेरो शरिरमाबाँध्नु । जब तिमीलाई त्यस समयमा एउटा प्रश्न सोधिन्छ, म तिमीलाई जवाफ दिनेछु, ताकि मेरो महिमा, जो परब्रह्मको रूपमा जानिन्छ ।

२. कुर्म अवतार

धार्मिक ग्रन्थहरुका अनुसार भगवान विष्णुले कूर्म (कछुवा)को अवतार लिए र सागर मन्थन गर्न मद्दत गरे। भगवान विष्णु को कूर्म अवतार लाई कच्छप अवतार पनि भनिन्छ ।

३. वराह अवतार

धार्मिक ग्रन्थहरु अनुसार भगवान विष्णुले वराहको रूपमा अवतार लिए । वराह अवतारसँगसम्बन्धित कथा यस प्रकार छ – प्राचीनकालमा, जब दानव हिरण्यक्षले पृथ्वी लिएर समुद्रमा लुकाए, तब भगवान विष्णु ब्रह्माको नाकबाट वराहको रूपमा प्रकट भए । भगवान विष्णुको यो रूप देखेर, सबै देवताहरु र ऋषिहरुले उनको प्रशंसा गरे। सबैको अनुरोधमा भगवान वराहले पृथ्वीको खोजी गर्न थालेउनले पृथ्वीको पहिचान गरी समुन्द्र भित्र दाँत लगाएर पृथ्वीलाई बाहिर निकाले ।

४. भगवान् नरसिंह

भगवान विष्णुले नरसिंहका रूपमा अवतार लिए र दानवहरुको राजा हिरण्यकशिपुको हत्या गरे । यस अवतारको कथा यस प्रकार छ, धार्मिक ग्रन्थहरु अनुसार, हिरण्यकशिपु, राक्षसहरुका राजा, आफूलाई भगवान भन्दा बलियो मान्थे ।

उसले मानिस, भगवान, चरा, जनावर, न दिनमा, न रातमा, न पृथ्वीमा, न आकाशमा, न हतियार द्वारा,न त हतियार कुनै पनि तरिकालेनमर्ने वरदान थियो। उनको शासन अन्तर्गत भगवान विष्णुको पूजा गर्ने जो कोहिलाई सजाय दिईयो। उनको छोराको नाम प्रल्हाद थियो । प्रल्हाद सानैदेखि भगवान विष्णुको एक भक्त थिए । जब हिरण्यकशिपुलाई यो कुरा थाहा भयो, उनी धेरै रिसाए र प्रह्लादलाई मनाउने कोसिस गरे, तर अझै पनि जब प्रल्हाद सहमत भएनन्, हिरण्यकशिपुले उनलाई मृत्युदण्ड दिए।हरेक पटक उनलाई भगवान विष्णुको चमत्कारद्वारा बचाइयो ।

हिरण्यकश्यपूकी बहिनी होलिका, जसलाई आगो नलाग्ने वरदान थियो, प्रह्लादसँग ज्वालामुखी आगोमा बसे । तब पनि भगवान विष्णुको कृपाले प्रह्लादको उद्धार भयो र होलिका जलिन् । जब हिरण्यकशिपु स्वयं प्रल्हादलाई मार्न खाजे, भगवान विष्णु नरसिंहको रूपमा स्तम्भबाट प्रकट भए र हिरण्यकशिपुलाई मारे ।

५. वामन अवतार
सत्ययुगमा प्रल्हादका नाति दैत्यराज बालीले स्वर्गलाई नियन्त्रण लिए । सबै देवताहरु भगवान् विष्णुको पास यस विपत्तिबाट बच्न गए । तब भगवान विष्णुले भने कि म तिमीलाई देवमाता अदितिको गर्भबाट जन्मिएपछि स्वर्गको राज्य दिन्छु । केहि समयपछि भगवान विष्णु वामनको रूपमा अवतार लिए ।

६. श्री राम अवतार :

त्रेतायुगमा राक्षस राजा रावणको धेरै आतंक थियो । देवताहरु पनि उनीसँग डराए । उसलाई मार्न भगवान विष्णुले आमा कौशल्याको गर्भबाट राजा दशरथको पुत्रको रूपमा जन्म लिए । यस अवतारमा भगवान विष्णुले धेरै राक्षसहरुलाई मारिदिए ।

७. श्रीकृष्ण अवतार

द्वापरयुगमा भगवान विष्णुले श्रीकृष्णको रुपमा अवतार लिए र अधर्मीहरुको नाश गरे । भगवान कृष्ण जेलमा जन्मेका थिए । उनका बुबाको नाम वासुदेव र आमाको नाम देवकी थियो । भगवान कृष्णले यस अवतारमा धेरै चमत्कार गरे र दुष्टहरुलाई नष्ट गरे । भगवान श्रीकृष्णले कंसलाई पनि मारिदिए ।

८. परशुराम अवतार

हिन्दुशास्त्र अनुसार परशुराम भगवान विष्णुको मुख्य अवतारहरु मध्ये एक थिए । भगवान परशुरामको जन्मको बारेमा दुई कथा प्रचलित छन् ।

९. बुद्ध अवतार
धार्मिक ग्रन्थहरुका अनुसार बौद्ध धर्मका प्रवर्तक गौतम बुद्ध पनि भगवान विष्णुको अवतार थिए ।

१०. कल्की अवतार

धार्मिक ग्रन्थअनुसार भगवान विष्णु कलियुगमा कल्किको रूपमा अवतार लिनेछन् । कल्कि अवतार कलियुग र सत्ययुगको अवधिमा हुनेछ ।