अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवस के हो र किन मनाइन्छ ?

एक शताब्दीभन्दा बढी समयदेखि, संसारभरका मानिसहरूले मार्च ८ लाई महिलाहरूको विशेष दिनका रूपमा मनाउँदै आएका छन् । १९१० मा क्लारा जेटकिन नामक एक महिलाले अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवसको जग बसालेकि हुन् । अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवस वा नारस दिवस श्रमिक आन्दोलनबाट उत्पत्ति भएको हो , जसलाई पछि गएर संयुक्त राष्ट्र संघले वार्षिक उत्सवका रूपमा मान्यता दियो । यस दिनलाई विशेष बनाउने कामको सुरुवात १ सय १५ वर्षअघि अर्थात सन् १९०८ मा न्युयोर्क शहरमा करिब १५ हजार महिलाले परेड निकालेपछि भएको थियो । महिलाको कामको समय घटाउनुपर्ने उनीहरुको माग थियो । यसका साथै उनिहरुको माग थियो – तलब राम्रो हुनुपर्छ र महिलाले पनि मतदानको अधिकार पाउनुपर्छ ।

एक वर्ष पछि, अमेरिकाको समाजवादी पार्टीले पहिलो राष्ट्रिय महिला दिवस घोषणा गर्‍यो। यसलाई अन्तर्राष्ट्रिय बनाउने विचार सर्वप्रथम क्लारा जेटकिन नामकी महिलाको दिमागमा आयो । क्लारा वामपन्थी कार्यकर्ता थिइन्। उनी महिला अधिकारका लागि आवाज उठाउँथिन । उनले सन् १९१० मा डेनमार्कको राजधानी कोपेनहेगनमा भएको श्रमिक महिलाको अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलनमा अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवस मनाउने सुझाव दिएकी थिइन् । उक्त सम्मेलनमा १७ देशका १०० महिला सहभागी थिए र उनीहरूले क्लाराको सुझावलाई सर्वसम्मतिले स्वीकार गरे । पहिलो अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवस सन् १९११ मा अस्ट्रिया, डेनमार्क, जर्मनी तथा स्विजरल्याण्डमा मनाइयो । यसको शताब्दी उत्सव २०११ मा मनाइएको थियो । प्राविधिक रूपमा यो वर्ष हामी ११३ औं अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवस मनाउँदैछौं ।

सन् १९७५ मा संयुक्त राष्ट्र संघले पनि यसलाई मनाउन थालेपछि अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवसलाई औपचारिक रूपमा मान्यता दिइएको थियो । यसका लागि पहिलो विषय सन् १९९६ मा संयुक्त राष्ट्र संघले छनोट गरेको थियो, जसको नाम ‘सेलिब्रेटिंग द विस्ट एन्ड प्लानिङ फर भविष्य’ थियो। आज अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवस समाज, राजनीति तथा आर्थिक क्षेत्रमा महिलाको प्रगतिलाई मनाउने दिन बनेको छ । जबकि यसको पछाडिको राजनीतिक जरा महिला र पुरुष बीचको असमानताका बारेमा चेतना फैलाउनु हो, जुन अझै पनि जारी छ ।

८ मार्च नै किन ?

जब क्लारा जेटकिनले अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवस मनाउने सुझाव दिईन उनको दिमागमा कुनै खास मिति थिएन । सन् १९१७ मा रुसका महिलाहरूले ‘रोटी र शान्ति’ को माग गर्दै जारको शासनविरुद्ध हडताल गरेपछि अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवस मनाउने निर्णय भएको थियो । आन्दोलनक क्रममा जार निकोलस द्वितीयले आफ्नो सिंहासन छोड्नुपर्‍यो । त्यसपछि बनेको अन्तरिम सरकारले महिलालाई मतदानको अधिकार दिएको थियो ।

यो दिन किन लगाईन्छ बैजनी रंगको लुगा ?

अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवस प्राय: बैजनी रङले चिनिन्छ किनभने यसलाई ‘न्याय र सम्मान’ को प्रतीक मानिन्छ । अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवस वेबसाइटका अनुसार बैजनी , हरियो र सेतो अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवसका रंग हुन् ।

वेबसाइटका अनुसार, ‘बैजनी रंग न्याय र सम्मानको प्रतीक हो । हरियो रङले आशा जगाउँछ भने सेतो रङले शुद्धतालाई जनाउँछ । महिला अधिकारकर्मीहरू भन्छन्, ‘महिला दिवससँग सम्बन्धित यी रंगहरू सन् १९०८ मा बेलायतमा महिला सामाजिक तथा राजनीतिक संघ (डब्लुएसपीयू) बाट शुरु भएको हो।’

कसरी मनाइन्छ नारी दिवस ?

कतिपय देशमा अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवसमा राष्ट्रिय बिदा हुन्छ । रसिया पनि यी देशहरूमा छ , जहाँ फूलको बिक्री मार्च ८ वरिपरि तीनदेखि चार दिनमा दोब्बर हुन्छ। चीनमा राष्ट्रिय परिषदको सुझावमा महिलाहरूलाई मार्च ८ मा आधा दिन बिदा दिइन्छ।

इटालीमा मार्च ८ मा महिलालाई मिमोसा फूल दिएर अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवस मनाइन्छ । यो प्रचलन कहिले सुरु भएको हो यकिन छैन । भनिन्छ यो दोस्रो विश्वयुद्धपछि रोमबाट सुरु भएको हो । अमेरिकामा मार्च महिना महिलाहरुको महिना हो । त्यहाँ प्रत्येक वर्ष राष्ट्रपतिद्वारा एक घोषणा जारी गरिन्छ, जसमा अमेरिकी महिलाहरूको उपलब्धिहरू वर्णन गरिन्छ।

अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवस २०२३ को नारा

अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवस २०२३ का लागि संयुक्त राष्ट्र संघको विषयवस्तु ‘डिजिटल युगमा : लैङ्गिक समानताका लागि आविष्कार र प्रविधि’ हो । यो विषयवस्तुले टेक्नोलोजी र अनलाइन शिक्षाको क्षेत्रमा केटी र महिलाहरूले गरिरहेको योगदानलाई स्वीकार गर्ने र मनाउने उद्देश्य राखेको छ। यो वर्ष अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवसमा महिला तथा केटीहरूको असमानतामा डिजिटल लैङ्गिक अन्तरले पार्ने प्रभावको पनि अनुसन्धान गरिनेछ किनभने, अनलाइन संसारमा महिलाको पहुँचको कमीलाई सम्बोधन नगरे यसले न्यून र मध्यम आय भएका देशको कूल गार्हस्थ उत्पादनमा १.५ ट्रिलियन डलर नोक्सान पुर्याउने संयुक्त राष्ट्रसंघको अनुमान छ ।

यो वर्ष अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवसमा अन्य विषय पनि चर्चामा छन् । अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवस वेबसाइटले यसलाई ‘महिलाहरूका लागि सकारात्मक परिवर्तनका लागि प्लेटफर्म’ बताएको छ। यो वेबसाइटले #EmbraceEquity लाई यसको विषयवस्तुका रूपमा रोजेको छ। यससँग आबद्ध संस्था तथा कार्यक्रमहरू मार्फत महिलाको रुढीवादी लैङ्गिक भूमिकालाई चुनौती दिन, भेदभाव विरुद्ध आवाज उठाउन, पूर्वाग्रहप्रति ध्यानाकर्षण गराउन र महिलालाई हरेक क्षेत्रमा समावेश गर्न आवाज उठाइनेछ ।