के हो ह्याप्पिनेस इन्डेक्स, कसरी तयार गरिन्छ ?

एजेन्सी । हरेक वर्ष मार्च २० मा संसारभर विश्व खुसी दिवस मनाइन्छ र यस दिन संयुक्त राष्ट्र संघले कुन देशका जनता कति खुसी छन् भन्ने प्रतिवेदन सार्वजनिक गर्छ । यो प्रतिवेदन विगत दश वर्षदेखि जारी हुँदै आएको छ ।

‘वर्ल्ड ह्याप्पिनेस रिपोर्ट’ शिर्षकको यो वार्षिक प्रतिवेदन युएन सस्टेनेबल डेभलपमेन्ट सोलुसन नेटवर्कले सार्वजनिक गरेको हो । अब तपाईंलाई लाग्ला कि यो निर्णय कसरी भयो ? देशको सुख कसरी नाप्ने ? के भावनाको मापन पनि हुनसक्छ ? त्यो पनि सिंगो देशको भावना ।

यो प्रतिवेदनले विश्वका विभिन्न देशको खुसीलाई थुप्रै राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय पक्षका आधारमा मापन गरेको छ । खुशी सूचकांकले ० देखि १० को स्केलमा देशहरूको खुशीलाई स्थान दिन्छ।

कसरी निर्धारण हुन्छ ?

वर्ल्ड  ह्याप्पिनेस इन्डेक्सको वरीयता सर्वेक्षण तथ्याङ्कका आधारमा तय गरिन्छ । यो सर्वेक्षण ग्यालप वर्ड पोलिंग एजेन्सीले गरेको हो । प्रत्येक देशबाट एक देखि तीन हजार व्यक्तिको चयन गरिन्छ जुन यसको नमूना हुन । यी मानिसहरूलाई केही प्रश्न सोधिन्छ र तिनै प्रश्नको जवाफका आधारमा डाटा तयार गरिन्छ ।

यी प्रश्नको जवाफ ० देखि १० को स्केलमा दिनुपर्छ। ० भनेको सबैभन्दा खराब र १० को अर्थ उत्तम अनुभव हो । यसरी सोधिने प्रश्नहरू जीडीपी, उदारता, सामाजिक समर्थन, स्वतन्त्रता र भ्रष्टाचार आदि छ वटा कारकमा आधारित हुन्छन् । यो सर्वेक्षणमा केही यस्ता प्रश्न सोधिएका छन्- के तपाईं समस्यामा पर्दा तपाईंका आफन्त वा साथीहरूले तपाईंलाई मद्दत गर्नुभयो ? जवाफमा तपाईंले यसलाई शून्य देखि १० को स्केलमा मूल्याङ्कन गर्नुपर्छ।

यो स्केलले मद्दतका लागि तपाईं आफ्नो परिवार र साथीहरूमा कति भरोसा गर्नुहुन्छ भनेर देखाउँछ । यसमा १० को मतलब तपाईं उनीहरूलाई सत प्रतिशत विश्वास गर्नुहुन्छ । जीवनमा आफुलाई मनपर्ने चीजहरू छनौट गर्ने स्वतन्त्रता पनि हाम्रो खुशीमा समावेश छ । जस्तै पेशा , धर्म पालन गर्ने स्वतन्त्रता, आफुलाइ मनपर्ने खाना खाने स्वतन्त्रता, मनपर्ने लुगा लगाउने स्वतन्त्रता । त्यसैले पनि यो सर्वेक्षणमा एउटा प्रश्न सोधिन्छ – तपाई आफ्नो जीवनमा कुनै पनि कुरा छनौट गर्ने स्वतन्त्रताबाट कति खुसी हुनुहुन्छ। यसलाई ० देखि १० को स्केलमा पनि मूल्याङ्कन गर्नुपर्छ ।

यसका साथै के पनि सोधिन्छ भने पछिल्लो एक महिनामा तपाईले कुनै परोपकारी संस्थालाई पैसा दिनुभएको छ ? आफ्नो जीवनमा खुसी र सन्तुष्ट हुने व्यक्ति अरुलाई सहयोग गर्न र दान गर्न अगाडि आउने विश्वास छ । यही कारणले पनि सर्वेक्षणमा यस्तो प्रश्न सोधिएको हो । भ्रष्टाचारमा पनि प्रश्न उठेका छन् । तपाईको देसमा कति भ्रष्टाचार छ, व्यवसायमा कति भ्रष्टाचार छ ? किनभने मुलुकमा भ्रष्टाचार नहुनुले समृद्धिको सङ्केत गर्छ भन्ने मान्यता छ ।

यस्ता सबै प्रश्न सोधेर यो सर्वेक्षणबाट प्राप्त तथ्याङ्कका आधारमा यो प्रतिवेदनको र्याङ्किङ निर्धारण गरिन्छ । जुलाई २०११ मा, संयुक्त राष्ट्र संघले ‘Happiness: Towards a holististic – दृष्टिकोण विकास’ शीर्षकको प्रस्ताव पारित गर्यो। त्यसक्रममा संघले सबै सरकारलाई सामाजिक एवम् आर्थिक विकाससँगै जनताको सुख – समृद्धिलाई पनि महत्व दिनुपर्ने बतायो ।

अप्रिल २०१२ मा भुटानको शाही सरकारले संसारभरका प्रतिनिधिहरूको एउटा बैठक बोलायो ​​जसमा जनताको सुख र कल्याणलाई पनि आर्थिक पक्षको रूपमा हेरिनुपर्छ भन्ने बिषयमा छलफल भएको थियो । यसका लागि आयोग गठन गर्न सिफारिस गरिएको थियो जसलाई भुटानका प्रधानमन्त्री जिग्मे थिन्लेले स्वीकार गरेका थिए । उनले यो आयोगको सहस्वामित्व संयुक्त राष्ट्र संघको पनि हुनुपर्ने र यो आयोगले राष्ट्रसंघका महासचिवसँग मिलेर काम गर्नुपर्ने प्रस्ताव राखे ।

भुटानका प्रधानमन्त्री जिग्मे थिन्ले तथा अर्थशास्त्री जेफ्री डी. स्याक्सको अध्यक्षतामा विश्व खुशी दिवसको पहिलो प्रतिवेदन जारी गरिएको थियो । त्यसयता हरेक वर्ष यो प्रतिवेदन सार्वजनिक हुँदै आएको छ र त्यसको र्याङ्किङ चर्चाको विषय बन्दै गएको छ ।