एकमात्र हिन्दुराष्ट्र नेपालबाट ‘हिन्दु’ शब्द हटाउने  : सिताराम यचुरी 

काठमाडाैं । सीपीएम वा सीपीआईएम भनेर चिनिने भारतीय कम्युनिस्ट पार्टी (मार्क्सवादी) का महासचिव सीताराम येचुरीको निधन भएको छ। उहाँ ७२ वर्षका हुनुहुन्थ्यो र निमोनियाको गुनासो पछि अगस्ट १९ मा उनलाई दिल्लीको एम्समा भर्ना गरिएको थियो । उनको विगत २५ दिनदेखि उपचार भइरहेको थियो । 

उनी सन् १९७४ मा स्टुडेन्ट फेडरेशन अफ इन्डिया (SFI) मा सामेल भएका थिए ।

CPI(M) ले जारी गरेको विज्ञप्तिमा भनिएको छ, कमरेड सीताराम यचुरीलाई श्वासप्रश्वासको गम्भीर सङ्क्रमण भएको थियो। कांग्रेस नेता राहुल गान्धीले भने, ‘उनी मेरा असल मित्र थिए । उनी भारतको विचारका सच्चा संरक्षक थिए। उनले देशलाई राम्ररी बुझेका छन् । म उनीसँग भएको लामो छलफलहरू मिस गर्नेछु।

यस दुःखद घडीमा उहाँको परिवारमा गहिरो समवेदना प्रकट गर्दछु। न्यायाधीश श्री सनिचरले सामाजिक सञ्जाल एक्समा लेखेका छन् – सीताराम येचुरी जीले कांग्रेसको सहयोगमा नेपालमा चुनावी अभियान चलाएका थिए र वामपन्थी सरकार सत्तामा आएपछि नेपालको संविधानमा परिवर्तन गरेर हिन्दु राष्ट्रको हैसियत खारेज गराए । 

१२ अगस्ट १९५२ मा चेन्नईको तेलुगु भाषी ब्राह्मण परिवारमा जन्मिएका सीताराम येचुरी नेपालका राजा वीरेन्द्रको सुधारिएको व्यवस्थाको विरोधी थिए र वामपन्थीका सहयोगी थिए। उनले नेपालका विद्रोही वामपन्थीलाई समय समयमा साथ र सहयोग दिए। 

सीपीएमका सीताराम यचुरी तथा राष्ट्रवादी कांग्रेस पार्टीका दिनेशचन्द्र त्रिपाठीले विश्वको एक मात्र हिन्दु राष्ट्रको विरुद्धमा ठुलो भूमिका खेले। यचुरी र त्रिपाठीले माओवादी नेता बाबुराम भट्टराईलाई दिल्लीको जवाहरलाल नेहरु विश्वविद्यालय (जेएनयू) मा भेटेका थिए, जहाँ उनी विद्यार्थी नेता थिए। 

सन् २००६ मा नेपालमा हिन्दु राजतन्त्रको अन्त्य भई हिन्दु राष्ट्रबाट धर्मनिरपेक्ष राष्ट्र बनेको थियो । त्यस बेला यचुरी र त्रिपाठी पनि नेपाली संसदमा पुगेका थिए । उनलाई नेपालका पूर्व परराष्ट्र मन्त्री तथा ‘भारतका असल मित्र’ चक्रप्रसाद बाँस्तोलालगायत नेपाली नेताहरूले भव्य स्वागत गरेका थिए । 

यचुरीले नेपाली संसदमा भनेका थिए, ‘यो नेपाली जनताको पूर्ण जित हो । भारतलाई प्रायः जेठा भाइको रूपमा हेरिन्छ। भारत र नेपाल दाजुभाइ हुन् तर जुम्ल्याहा हुन् । एउटाको पीडा अर्कोमा झल्किन्छ , एउटाको जितको खुसीयाली अर्कोले मनाउँछ ।” 

यचुरी र त्रिपाठीले साउथ एसिया फाउन्डेसनका राहुल बरुआसँग मिलेर सन् २००५ मा भारतमा नेपाल लोकतन्त्र सोलिडारिटी कमिटीको स्थापना गरेका थिए। यचुरीले माओवादीसँग मिलेर नेपालमा गणतन्त्र ल्याउन आफ्नो प्रभाव प्रयोग गरे ।

त्यति बेला त्रिपाठी नेपाली कांग्रेसका साथै  शेरबहादुर देउवाको नेतृत्वमा फुटेको गुट नेपाली कांग्रेस (लोकतान्त्रिक) को नजिक थिए। नेपालमा हिन्दु राजतन्त्रको अन्त्य हुँदा तत्कालीन प्रधानमन्त्री मनमोहन सिंहले यचुरीलाई प्रयोग गरेका थिए । 

मनमोहन सिंहले जेएनयूका पूर्व छात्र माओवादी बाबुराम भट्टराईमाथि यचुरिले आफ्नो प्रभाव प्रयोग गर्न सक्ने विश्वास गरे। त्रिपाठीले भट्टराईलाई पनि राम्ररी चिन्थे। हिन्दु राजतन्त्रको अन्त्य हुनुअघि यचुरी वामपन्थीको प्रतिनिधिमण्डलसहित दुई पटक नेपाल पुगेका थिए । 

नेपालको राजनीतिमा सीताराम यचुरीको भूमिका र हिन्दु राजतन्त्रको विरोधबाट अनुमान लगाउन सकिन्छ कि उनकै कारण नेपालका राजनीतिक दल र माओवादीबिच १२ बुँदे सहमति भएको थियो, जसलाई ‘यचुरी फर्मुला’ भनिन्छ ।

तब येचुरीले भनेका थिए, “म यस प्रकारको ब्रान्डिङको विरुद्धमा छु। यो नेपाली सूत्र हो र नेपाली राजनीतिक दलहरूले पनि यही चाहेका छन् ।”

नेपाली संसदको पुनर्स्थापना र संविधानसभा गठनको प्रक्रियालाई स्वागत गर्दै नेकपाका नेता यचुरिले भने, ‘नेपाल नयाँ लोकतान्त्रिक बाटोमा हिँड्नुपर्छ । राजनीतिक प्रक्रियालाई सन् १९९० मा हासिल गरेको पुनर्स्थापनामा मात्र सीमित राख्नु हुँदैन । यो महत्त्वपूर्ण छ, किनभने यो समझले मात्र माओवादीहरूलाई लोकतान्त्रिक मूलधारमा ल्याउनेछ। 

सन् २००६ मा नेपाल जानुअघि उनले माओवादी नेतृत्व प्रचण्डसँग कुराकानी गरेका थिए । दिल्लीमा उनले भनेका थिए, ‘उनको मुद्दा एकदम स्पष्ट छ। संविधानसभाको प्रश्नमा नेपाली जनतासँग दुई पटक धोका भयो ? पहिलो १९५१ मा र फेरि १९९० मा । तिनीहरू यसलाई दोहोर्‍याउन चाहँदैनन्। ‘ 

“यसले भारतमा अति-वामपन्थीहरूमा सकारात्मक प्रभाव पार्नेछ,” उनले भने। “आजको क्रान्तिमा जनताको लोकतन्त्रको चाहना पनि समावेश हुनुपर्छ।” नेपाली काँग्रेसका सभापति गिरिजाप्रसाद कोइरालाको निमन्त्रणामा यचुरी र त्रिपाठी नेपाल आएर सात दलका नेताहरूसँग भेटघाट गरेका थिए । 

यसै सन्दर्भमा सीताराम यचुरी र दिनेशचन्द्र त्रिपाठीले छिमेकी मुलुक नेपालको आन्तरिक राजनीतिक परिस्थितिमा हस्तक्षेप गर्दै वामपन्थीलाई हर सम्भव सहयोग गरे । त्यसपछि उनले यस छिमेकी राष्ट्र भारतलाई हिन्दु राष्ट्रको उपाधि खारेज गरेर धर्मनिरपेक्ष राष्ट्र घोषणा गर्न महत्त्वपूर्ण भूमिका खेले । सीपीएम पोलिटब्युरो सदस्य ज्योति बसुले यचुरीलाई खतरनाक मानिस भनेका थिए।

साभार : opindia.com