भारतको २०३६ ओलम्पिक आयोजनाको महत्त्वाकाङ्क्षा

काठमाडाैं । भारतले २०३६ ग्रीष्मकालीन ओलम्पिक खेलहरू आयोजना गर्ने लक्ष्य राखेको छ, जसले विश्वको सबैभन्दा ठुलो लोकतन्त्रलाई खेलकुदको वैश्विक मञ्चमा स्थापित गर्ने अवसर प्रदान गर्न सक्छ । भारतीय ओलम्पिक सङ्घ (आईओए) ले यसलाई औपचारिक रूपमा समर्थन गरेको छ र अहमदाबादलाई मुख्य आयोजक सहरको रूपमा प्रस्ताव गरेको छ । प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले २०२३ मा जी२० सम्मेलनका क्रममा यो महत्त्वाकाङ्क्षा घोषणा गरेका थिए, जसलाई आईओसीले पनि सकारात्मक रूपमा हेरेको छ । यो आयोजनाले भारतको आर्थिक वृद्धि, पर्यटन र खेलकुद संस्कृतिलाई बढुवा दिने अपेक्षा गरिएको छ, तर यसमा ठुलो लगानी र चुनौतीहरू पनि छन् ।

अहमदाबादलाई मुख्य सहर बनाउने योजना अन्तर्गत सहरमा सरदार वल्लभभाई पटेल स्पोर्ट्स एन्क्लेभ निर्माणाधीन छ, जसले ओलम्पिक मापदण्ड पूरा गर्ने विभिन्न खेल स्थलहरू समावेश गर्दछ। नरेन्द्र मोदी स्टेडियम, विश्वको दोस्रो ठुलो खेल मैदान, उद्घाटन समारोहका लागि प्रस्तावित छ ।

यसबाहेक, अहमदाबाद र गान्धी नगरमा २२ सम्भावित स्थलहरू पहिचान गरिएका छन् । बहु-सहर मोडेल अपनाउने योजना छ, जसमा भुवनेश्वरमा फिल्ड हकी, भोपालमा रोइङ, मुम्बईमा क्रिकेट र फुटबल, पुणेमा क्यानोइङ, गोवामा फुटबल र सेलिङ, तथा आग्रामा तीरन्दाज समावेश छन् । भूमि अधिग्रहण प्रक्रिया सुरु भएको छ, तर पर्यावरणीय स्थिरता सम्बन्धी आलोचना पनि उठेको छ । अनुमानित बजेट ६४,००० करोड रुपैयाँ (७.५ अर्ब डलर) छ, जुन लस एन्जलस २०२८ को भन्दा २.५ अर्ब बढी हो । फ्रान्सले पेरिस २०२४ को अनुभवबाट भारतलाई सहयोग गर्ने प्रतिबद्धता गरेको छ।

तयारीका लागि भारतले २०३० कमनवेल्थ गेम्सलाई ‘ड्रेस रिहर्सल’ को रूपमा प्रयोग गर्ने योजना बनाएको छ। आईओएले मार्चमा औपचारिक अभिरुचि पत्र पेस गरेको थियो र अगस्ट ३१ को समय सीमाभित्र पूर्ण प्रस्ताव पेस गर्ने छ । अहमदाबादलाई यसका लागि पनि मुख्य सहर बनाइने छ, जसले ओलम्पिक पूर्वाधार परीक्षण गर्न मद्दत गर्नेछ। यसअघि, भारतले २०१० मा दिल्लीमा कमनवेल्थ खेलहरू आयोजना गरेको थियो, जसमा ७१ राष्ट्रका ४,३५२ खेलाडीहरू सहभागी थिए ।

खेलकुद दृष्टिकोणबाट यो सफल थियो-भारतले ३८ स्वर्णसहित १०१ पदक जितेर दोस्रो स्थान हासिल गरेको थियो, जुन यसको इतिहासमा सर्वश्रेष्ठ प्रदर्शन हो । तर आयोजनामा ठुलो विवाद भएको थियोस् निर्माणमा ढिलाइ, भ्रष्टाचारका आरोप ९४.१ अर्ब डलर खर्च, जुन प्रारम्भिक अनुमानको १५ गुणा बढी, अ-स्वच्छ खेल स्थलहरू, पुल ढल्ने घटना र राजनीतिक हस्तक्षेप । प्रमुख आयोजक सुरेश कलमाडी लगायतलाई जेल सजाय भएको थियो। यसले भारतको वैश्विक छविमा धक्का दिएको थियो, जसलाई मोदीले नै २०२३ मा उल्लेख गरेका थिए ।

भारतको ओलम्पिक आयोजना दाबेदारीमा सफलता हासिल गरेको छैन । १९९२ ओलम्पिकका लागि भारतीय ओलम्पिक सङ्घले दाबेदारी गरेको थियो, तर यो असफल भएको थियो र यसले भारतको छविमा नकारात्मक प्रभाव पारेको थियो । २००९ मा, २०२० ओलम्पिकका लागि दाबेदारी नगर्ने निर्णय गरियो, यद्यपि २०१० राष्ट्र मण्डल सफल भए पनि । २०२३ मा २०३२ ओलम्पिकमा रुचि देखाएको थियो, तर पछि २०३६ मा केन्द्रित भयो । भारतले कहिल्यै ओलम्पिक आयोजना गरेको छैन, तर एसियाली खेलहरू १९५१ र १९८२ मा दिल्लीमा सफलतापूर्वक आयोजना गरेको थियो। हाल, २०३६ का लागि अक्टोबर २०२४ मा अभिरुचि पत्र पेस गरिएको छ र जुलाई २०२५ मा अहमदाबादलाई उम्मेदवार सहर घोषणा गरियो ।

प्रतिस्पर्धीहरूमा इन्डोनेसिया (नुसान्तारा), कतार (दोहा), टर्की (इस्तानबुल), चिली (सान्टियागो), इजिप्ट, दक्षिण कोरिया र साउदी अरेबिया छन् । आईओसीले २०३६ लाई एसियाका लागि उपयुक्त मानेको छ, जसमा भारत र इन्डोनेसिया मुख्य दाबेदार छन् । भारतको युवा जनसङ्ख्या, ७ प्रतिशत जिडिपी वृद्धि, विविध संस्कृति र निजी क्षेत्र (रिलायन्स, टाटा) को सहयोग यसका बलिया पक्ष हुन् । तर चुनौतीहरू छन्स् पूर्वाधार अभाव (होटेलहरूको कमी, प्रदूषण, यातायात), शासन समस्या (भ्रष्टाचारको इतिहास), सुरक्षा खतरा र वित्तीय बोझ ।

टोकियो २०२० को १३ अर्ब डलर खर्च र पेरिस २०२४ को ८.५ अर्ब युरो जस्ता उदाहरणहरूले लागत बढ्ने जोखिम देखाउँछन् । आईओसीले जुलाई २०२५ मा शासन सम्बन्धी चेतावनी दिएको छ । ओलम्पिक इतिहासमा लागत तीन गुणा बढ्ने गरेको अध्ययनले देखाएको छ, जसले ‘सेतो हात्ती’ (उपयोगविहीन पूर्वाधार) को समस्या निम्त्याउन सक्छ।

जनमत मिश्रित छस् केहीले यसलाई युवा सशक्तीकरण र खेलकुद क्रान्तिको रूपमा हेर्छन्, तर आलोचकहरूले यसलाई ‘व्यर्थ प्रोजेक्ट’ भन्दै गरिबी, स्वास्थ्य र शिक्षा जस्ता क्षेत्रमा लगानी गर्न सुझाव दिन्छन् । भारतको ओलम्पिक पदक इतिहास कमजोर छ -कुल ३५ पदक मात्र, जसमध्ये टोकियो २०२० मा ७। आयोजनाले खेलकुद संस्कृति बढाउने अपेक्षा छ, तर कम दर्शक र प्रारम्भिक खेलाडी हार्ने जोखिम छ । स्थिरता, समावेशिता र प्रविधि (युपीआई, आधार) को प्रयोगले बोलीलाई बलियो बनाउन सक्छ। बहु(सहर मोडेल र ‘सचेत ओलम्पिक’ (योग, मानसिक स्वास्थ्य) जस्ता नवीन विचारहरू प्रस्तावित छन् ।

नाइजेरियाले पनि २०३० कमनवेल्थ गेम्सका लागि रुचि देखाएको छ, तर भारतको बोली बलियो छ । आईओसीले २०२५ पछि निर्णय लिने अपेक्षा छ । यदि सफल भए, यो भारतको वैश्विक छवि परिवर्तन गर्ने अवसर हुन सक्छ, तर २०१० कमनवेल्थ गेम्सजस्ता गल्तीहरू दोहोर्‍याउनु हुँदैन । यो महत्त्वाकाङ्क्षाले भारतलाई खेलकुद महाशक्ति बनाउने सम्भावना बोकेको छ, तर यसका लागि पारदर्शी शासन र दीर्घकालीन योजना आवश्यक छ । श्रोत: आइएनएस-स्वतन्त्र समाचार