रावण !

मानिसहरु लंकापति रावणलाई अनैतिकता, अनाचार, घमण्ड, वासना, क्रोध, लोभ, अधर्म र दुष्टको प्रतीक मान्छन् र उसलाई घृणा गर्छन् । तर यहाँ सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण कुरा यो हो कि दशानन रावणमा जतिसुकै राक्षसी होस्, उनको गुणलाई बेवास्ता गर्न सकिँदैन । रावणमा अवगुणभन्दा धेरै गुणहरु थिए । रावण एक महान् विद्वान् थिए । वेद र शास्त्रमा उनको राम्रो पकड थियो । उनी भगवान् भोलेशंकरका एक विशेष भक्त थिए । उनलाई तन्त्र, मन्त्र, सिद्धि र धेरै गूढ विषयहरुको ज्ञान पनि थियो । उनले ज्योतिषमा पनि महारत हासिल गरे ।

रावणको जन्म
रावणको उदयबारेमा विभिन्न पाठहरुमा विभिन्न प्रकारको उल्लेख पाइन्छ । रामायण महाकाव्य अनुसार पद्म पुराण र श्रीमद्भागवत पुराण वाल्मीकिद्वारा लिखित, हिरण्यक्ष र हिरण्यकशिपु दोस्रो जन्ममा रावण र कुम्भकर्णको रूपमा जन्मिएका थिए । वाल्मीकि रामायणअनुसार रावण पुलस्त्य मुनि अर्थात उनका पुत्र विश्वश्रवका पुत्र थिए । विश्वाश्रवका दुई पत्नी थिए वरवर्णीनी र कैकासी । वरवर्णीनीको गर्भबाट रावण र कुम्भकर्ण जस्ता भयंकर राक्षसहरु जन्मिए । तुलसीदासजीको रामचरितमानसमा, रावण एक श्रापका कारण जन्म भएको थियो । उनी रावणको जन्मको कारण नारद र प्रतापभानुको कथाहरु बताउँछन् ।

पौराणिक कथा
सनक, सानन्दन आदि भगवान् विष्णुको दर्शन गर्न वैकुण्ठमा आए, तर भगवान विष्णुको द्वारपाल जय र विजयले उनीहरुलाई प्रवेश गर्न अस्वीकार गरे । ऋषिहरु अप्रसन्न भए र क्रोधमा जय-विजयलाई श्राप दिए कि तिमी दानव बन्छौ । जय-विजयले प्रार्थना गरे र अपराधका लागि माफी मागे । भगवान् विष्णुले ऋषिहरुलाई क्षमा गर्न पनि आग्रह गरे । तब ऋषिहरुले आफ्नो श्रापको तीव्रता घटाए र भने कि तीन जन्मका लागि तपाईं दानव योनिमा रहनुपर्छ र त्यसपछि तपाईं यो स्थिति को पुनःस्थापित गर्न सक्षम हुनुहुनेछ ।

यससँग त्यहाँ अर्को सर्त थियो कि यो अनिवार्य हुनेछ कि तपाईं भगवान् विष्णु वा उनको कुनै अवतारको हातमा मर्नुपर्छ । यो श्राप राक्षसराज, लंकापति, दशानन् रावणको जन्मको मूल गाथा हो । भगवान् विष्णुका यी द्वारपालहरु पहिलो जन्ममा हिरण्यक्ष र हिरण्यकशिपु राक्षसको रूपमा जन्मेका थिए । राक्षस हिरण्यक्ष धेरै शक्तिशाली थिए र उनले पृथ्वी उठाएर पातालमा ल्याए ।

पृथ्वीको पवित्रता बहाल गर्न भगवान् विष्णुको वराह अवतार लिनुपर्थ्यो । तब विष्णुले हिरण्यक्षको वध गरेर पृथ्वीलाई मुक्त गरेका थिए ।हिरण्यकशिपु एक शक्तिशाली राक्षस पनि थिए र वरदान पाएपछि उनले अत्याचार गर्न थाले । हिरण्यकशिपु विष्णु विरोधी थिए किनभने भगवान् विष्णुले आफ्नो भाइ हिरण्यक्षको हत्या गरे र उनले आफ्नो छोरा प्रह्‍लादको हत्या गर्नका लागि कुनै कसर बाँकी राखेनन् । तब भगवान् विष्णु नरसिंहको रूपमा अवतार लिए र हिरण्यकशिपुको वध गरे । त्रेतायुगमा, यी दुई भाइहरु रावण र कुम्भकर्णको रूपमा जन्मेका थिए र तेस्रो जन्ममा, द्वापर युगमा, जब भगवान् विष्णुले श्री कृष्णका रूपमा जन्म लिए, उनीहरु दुवै शिशुपाल र दन्तवक्ताको अनैतिक नामको रूपमा जन्मे ।