धर्मराज युधिष्ठिर !

युधिष्ठिर धैर्य, क्षमा, सत्यता आदि जस्ता ईश्वरीय गुणहरुको केन्द्र हुन् । उनी धर्मको गुण सिद्धान्तको एक व्यावहारिक व्याख्याकर्ता र भगवान् कृष्णको एक भक्त हुन् ।

महाराज युधिष्ठिर धैर्य, क्षमा, सत्यता आदि जस्ता ईश्वरीय गुणहरुको केन्द्र हन् । धर्मको एक भागबाट जन्मेको कारण, उनी धर्मको गुण सिद्धान्तहरुको एक व्यावहारिक व्याख्याकर्ता र भगवान कृष्णको एक विशेष भक्त पनि हुन् । उनी सानै हुँदा उनको बुबा महात्मा पाण्डुको मृत्यु भयो, तब देखि उनी धृतराष्ट्रको हरेक आज्ञाको पालन गरिरहेका थिए जसलाई उनी आफ्नो पिता मान्थे । आफ्नो सद्गुण र विचारशीलताको कारण, युधिष्ठिर सानैदेखि आफ्नो प्रजाहरु लोकप्रिय थिए । प्रजाहरुले उनलाई आफ्नो भावी राजाको रूपमा देख्न थालिसकेका थिए ।

दुर्योधन उनीहरुको लोकप्रियताबाट ईर्ष्यालु थिए र उनी पाण्डवहरुको पैतृक अधिकारहरु खोसेर स्वयं राजा बन्न चाहन्थे । त्यसैले उनले पाण्डवहरुलाई मृत्युका लागि जलाउने उद्देश्यले वर्णावतमा लक्षगृह बनाए । उसले आफ्नो अज्ञानी बुबालाई बहकायो र कुन्तीसहित पाण्डवहरुलाई वरनावत पठाउने आदेश पनि पायो । उनको दाउको आदेश बुझेर युधिष्ठिर आफ्नी आमा र भाइहरुसँग वरनावत गए । द्रौपदी–स्वयंवरमा पाण्डवहरुको उपस्थितिको खबर सुनेर, धृतराष्ट्र विदुर पठाए र उसलाई बोलाए ।

उनले युधिष्ठिरलाई आधा राज्य दिएर खण्डवप्रस्थमा बस्न आदेश दिए । युधिष्ठिरले खुसीसाथ उनको आदेश स्वीकार गरे र खण्डवप्रस्थ को नाम इन्द्रप्रस्थ राखे र यसलाई राजधानी बनाएर विशाल राजसूर्य यज्ञको आयोजना गरे । राजसूर्य यज्ञमा महान् राजाहरु आए र युधिष्ठिरलाई बहुमूल्य उपहार दिए र उनलाई आफ्नो सम्राटको रूपमा स्वीकार गरे । दुर्योधन पाण्डवहरुको यो उदय देखेर ईर्ष्यालु थिए र उनले धोखा र जुवा खेलेर सबै पाण्डवहरुलाई धोका दिए । अझै धर्मराजले सुने र धर्मको नाममा सबै सहिरहे ।

दुर्योधन जसले पाण्डवहरुलाई अपहरण गरी घरघरमा भिखारी बनायो, जब चित्रसेन आफ्ना भाइहरु र कुरुकुलकी दुलहीहरुसँग गन्धर्वद्वारा बन्दी बनाइयो, तब अजातशत्रु युधिष्ठिरले आफ्ना भाइहरुलाई आक्रमण गर्न आदेश दिए र भने– कौरवहरु सय छन् र हामी पाँच भाइ हौं जब एक आपसमा झगडा हुन्छ, तर अरुको सामना गर्न हामी एक सय पाँच जना सँगै हुनु पर्छ । महाराज युधिष्ठिर एक निस्वार्थ भक्त थे । एक पटक उनले आफ्ना भाइहरु र द्रौपदीलाई भने– ’म धर्मको अनुसरण गर्दिनँ किनकि म यसको फल पाउँछु । फलको खातिर धार्मिकताको अभ्यास गर्नेहरु व्यापारी हुन्, धार्मिक होइनन् । जंगलमा, उनले यक्ष रूपको धर्मको लागि आफ्नो कान्छो भाई नकुललाई पुनर्जीवित गर्न को लागि प्रार्थना गरे । जब यक्षले सोधे, ’तिमी अर्जुन र भीम जस्ता योद्धाहरुलाई छोडेर नकुलालाई किन पुनर्जीवित गर्न चाहन्छौ ?’ युधिष्ठिरले भने- ’म राज्यको बारेमा चिन्तित छैन । म चाहन्छु कि मेरी आमा कुन्ती र मद्री दुबैको एक एक छोरा बाँचोस् । युधिष्ठिरको यो ज्ञानमा, यक्ष उनका सबै भाइहरुलाई जीवित बनायो ।

धर्मराजले भने –’मलाई स्वर्गको आवश्यकता छैन जसको लागि कसैले शरणको आश्रित धर्म त्याग्नु पर्छ।’ सत्य हो, धर्म को विकासको लागि, एक महाराजा युधिष्ठिरको चरित्र मनन गर्नुपर्छ ।