के गर्ने धनतेरसमा ?

काठमाडौं । हिन्दुहरूको दोस्रो महान् चाड तिहारलाई हामी पाँच दिनसम्म मनाउने गर्छौं । पाँच दिन मनाइने भएकाले यसलाई यमपञ्चक पनि भनिन्छ । ती पाँच दिनको आफ्नै महत्त्व र मान्यता छ । तिहारको पहिलो दिन काग तिहार हो । यो दिन हामी कागलाई पूजा गरेर खाना खान दिन्छौं । यो दिन काग सँगसँगै हामी लक्ष्मी, कुवेर र धनवन्तरीको पनि पूजा गर्छौं । यो दिन देवी माता लक्ष्मीलाई खुसी बनाउन सकियो भने वर्षभरि नै तपाईंलाई कुनै किसिमको समस्या हुँदैन भन्ने धार्मिक विश्वास छ । प्रत्येक वर्ष कार्तिक कृष्ण पक्षको त्रयोदशीका अथवा काग तिहारका दिन धनवन्तरी त्रयोदशी अर्थात् धनतेरस मनाउने चलन छ ।

धन त्रयोदशी र धनतेरस पनि यसै दिनलाई भन्ने गरिन्छ । यो दिन मूलतः आयुर्वेदका प्रवर्तक धन्वन्तरी र धनका देवता कुबेरको जन्मोत्सव मनाउने पर्व हो । धनतेरसका दिन नेपालको तराइ क्षेत्रमा नयाँनयाँ भाँडाकुडा र सुनचाँदीका गरगहना किनमेल गर्ने परम्परा छ । त्यस क्षेत्रमा समाजका उच्च, मध्यम वा निम्न सबै वर्गका व्यक्तिहरूमा आफ्ना आवश्यकता र विलासिताका कतिपय महत्त्वपूर्ण चिजबिजको किनमेलका लागि वर्षभरि यही विशिष्ट दिनको प्रतीक्षा गर्ने गर्छन् ।

धनतेरसमा गर्नुपर्ने काम
दियो बाल्ने
धन्तेरसको दिन साँझमा एउटा दियो बालेर त्यसको नजिक एउटा कौडा राखिदिनुपर्छ । त्यो कौडालाई रातो कपडामा पैसा राख्ने ठाउँमा राख्नुपर्छ । त्यसो गर्दा घरमा कहिल्यै पैसाको कमी हुँदैन भन्ने धार्मिक मान्यता छ ।

श्रीसूक्तको पाठ गर्नुपर्छ
धनतेरसदेखि भाइटीकासम्म नित्य रात्रिमा ११ वटा कौडालाई रातो वस्त्रमा राखेर श्रीसूक्तको पाठ गर्नुपर्छ । भाइटीकापछि त्यसलाई धनसँग राख्नुपर्छ । यसो गर्दा तपाईंलाई लाभ हुन्छ भन्ने विश्वास छ ।

चाँदीको सिक्का र काँचो बेसारको टुक्रा
धन्तेरसमा चाँदीको सिक्का र काँचो बेसारको टुक्रालाई पूजा गर्नाले जीवनमा उन्नति र प्रगति प्राप्त हुने मानिन्छ ।

धनसम्बन्धी समस्याको कमी
यदि तपाईंसँग पैसा टिक्दैन र धनको कमी हुन्छ भने धन्तेरसदेखि लक्ष्मी पूजाको दिनसम्म हरेक दिन माता लक्ष्मीलाई एक जोडी ल्वाङ चढाउनुपर्छ । यसो गर्दा पैसा टिक्न थाल्छ ।

श्रीयन्त्रको पूजा
धन्तेरस र लक्ष्मी पूजामा श्रीयन्त्रको पूजा गर्नाले जीवनमा कहिल्यै पैसाको खाँचो पर्दैन ।

पौराणिक कथा
धनतेरस पर्व कार्तिक कृष्ण पक्षको त्रयोदशी तिथिका दिन पूर्ण भक्ति र आस्थाका साथ मनाइन्छ । यस दिन धन्वन्तरीका अलावा धनकी देवता लक्ष्मी र कुबेरको पनि पूजा गरिन्छ । यो दिन मनाउनु पछाडि धन्वतरीको जन्म भएको कथाबाहेक यसबारे अर्को कथा पनि प्रचलित छ । भनिन्छ कि एक समय भगवान् विष्णु मृत्युलोकमा घुम्न आउँदै थिए, तब लक्ष्मीले पनि साथ दिन अनुरोध गरेकी थिइन् । यसमा भगवान् विष्णुले अनुमति दिए । त्यसपछि लक्ष्मी पनि भगवान् विष्णुसँग पृथ्वीमा आइन् । केही समयपछि एक ठाउँमा पुगेपछि भगवान् विष्णुले लक्ष्मीलाई भने कि म नआउञ्जेल तिमी यही बस्नु । म दक्षिणतिर जाँदै छु, तिमी त्यता नआऊ । विष्णुको प्रस्थानमा लक्ष्मीको मनमा जिज्ञासा जाग्यो कि आखिर दक्षिण दिशामा यस्तो के रहस्य छ जहाँ जान मलाई निषेध गरिएको छ र भगवान् स्वयं मात्र गए । लक्ष्मीले त्यहाँ जाने विचार गरिन् र विष्णुलाई पछ्याइन् । अलि पर गएपछि उनले तोरीको खेत देखिन् जसमा धेरै फूल थिए । तोरीको सौन्दर्य देखेर उनी मुग्ध भइन् र फूल टिपेर मेकअप गरेर अगाडि बढिन् । अगाडि गएर लक्ष्मीले उखुको खेतबाट उखु निकालेर रस चुस्न थालिन् । त्यही क्षणमा विष्णु आएर लक्ष्मी माथि रिसाए र श्राप दिए कि मैले तिमीलाई यहाँ आउन मनाही गरेको थिएँ तर तिमीले सुनेनौ । अब तिमीले यो अपराधको लागि यो किसानको १२ वर्ष सेवा गर्छौ । यसो भन्दै भगवान्ले उनलाई छोडेर क्षीरसागर गए । त्यसपछि लक्ष्मी त्यो गरिब किसानको घरमा बस्न थालिन् । एक दिन लक्ष्मीले किसानकी पत्नीलाई भने कि नुहाएर पहिले मैले बनाएको यो लक्ष्मीको पूजा गर, त्यसपछि भान्साकोठा बनाऊ, जे माग्यो त्यही मिल्छ । किसानकी श्रीमतीले पनि त्यस्तै गरिन् । पूजाको प्रभाव र लक्ष्मीको कृपाले दोस्रो दिनदेखिनै किसानको घर अन्न, धन, रत्न, सुन आदिले भरिएको थियो । लक्ष्मीले किसानलाई पैसा र अन्नले पूरा गरिन् । किसानको १२ वर्ष खुसीसाथ बित्यो । त्यसपछि १२ वर्षपछि लक्ष्मी जान राजी भइन् । जब विष्णु लक्ष्मीलाई लिन आए, किसानले उनलाई पठाउन अस्वीकार गरे । त्यसपछि भगवान्ले किसानलाई भन्नुभयो कि तिनीहरूलाई कसले जान दिन्छ, तिनीहरू चञ्चल छन्, तिनीहरू कतै बस्दैनन् । ठूलाले उनीहरूलाई रोक्न सकेनन् । उसलाई मबाट श्राप दिइयो, त्यसैले उसले १२ वर्षसम्म तिम्रो सेवा गरिरहेकी थिइन् । तपाईंको सेवाको १२ वर्ष पूरा भएको छ । किसानले जिद्दी गर्दै भन्यो– हैन अब म लक्ष्मीलाई जान दिने छैन । तब लक्ष्मीले भनिन् हे किसान, तिमी मलाई रोक्न चाहन्छौ, त्यसपछि म जे भन्छु त्यही गर । भोलि तेरेस छ । तिमीले भोलि घर सफा गर्छौ । राति घिउमा बत्ती भिजाएर दियो बालेर साँझ मेरो पूजा गरी तामाको कलशमा पैसा राख्दा म त्यही कलशमा बास गर्छु । तर पूजाको समयमा म तिमीलाई देखिने छैन । यो एक दिन मलाई पूजा गर म वर्षभरि तिम्रो घरबाट निस्कने छैन । यति भन्दै बत्तीको उज्यालोले दश दिशामा फैलिइन् । भोलिपल्ट किसानले पौराणिक कथाअनुसार लक्ष्मीको पूजा गरे । उनको घर धनसम्पत्तिले भरिएको थियो । यसकारण हरेक वर्ष धनतेरसको दिन लक्ष्मीको पूजा आराधना गरिन्छ ।