अन्तरिक्षमा बस्दा मस्तिष्कमा कस्तो असर पर्छ ?

अन्तरिक्षमा लामो समय बस्दा मस्तिष्कमा असर पर्छ । यसबारे नासाले अध्ययन गरेको छ । अन्तरिक्षको आकर्षणको आफ्नो ठाउँ छ र त्यहाँ हुनुको खतराको आफ्नो ठाउँ छ । अन्तरिक्षको वातावरण मानव शरीरको लागि धेरै गाह्रो छ । 

माइक्रोग्रेविटी र अन्य धेरै चीजहरूको अवस्थाले शरीरमा नराम्रो प्रभाव पार्छ । यसमा मस्तिष्क पनि समावेश ।नासाले मानव मस्तिष्कमा अन्तरिक्ष वातावरणको प्रभाव बुझ्नको लागि एक अध्ययन गरेको छ।

८ जुनमा नासाका विज्ञहरूले अन्तर्राष्ट्रिय अन्तरिक्ष स्टेशन वा नासाको अन्तरिक्ष यानमा ६ महिनाभन्दा बढी समयदेखि रहेका अन्तरिक्ष यात्रीहरूले आफ्नो मस्तिष्कको मध्य भागमा विस्तार भएको बताएका थिए । यो भागलाई सेरेब्रल भेन्ट्रिकल्स भनिन्छ र यो मस्तिष्कको केन्द्रमा अवस्थित हुन्छ । 

यसमा तरल पदार्थ जम्मा हुन्छ जुन मस्तिष्क र मेरुदण्डको बीचमा आउँछ र जान्छ । यो बाक्लो रंगहीन पानीको तरल पदार्थले मस्तिष्कको लागि कुशनको रूपमा काम गर्छ र झटकाको अवस्थामा यसलाई बचाउँछ ।

30 यात्रुहरूमा अध्ययन

आफ्नो अध्ययनको लागि, विशेषज्ञहरूले 30 अन्तरिक्ष यात्रीहरूको मस्तिष्क स्क्यान गरे। तिनीहरूले पत्ता लगाए कि त्यस्ता भ्रमणहरू पछि भेन्ट्रिकलहरू सामान्यमा फर्किन तीन वर्षसम्म लाग्थ्यो । यसै आधारमा विज्ञहरूले अन्तरिक्ष यात्राको बीचमा कम्तिमा तीन वर्षको अन्तर हुनुपर्ने सुझाव दिएका छन् ।

युनिभर्सिटी अफ फ्लोरिडाका न्यूरोसाइन्टिस्ट हेदर म्याकग्रोजरको नेतृत्वमा गरिएको यस अध्ययनको नतिजा साइन्टिफिक रिपोर्ट्स जर्नलमा प्रकाशित भएको छ । 

‘यदि वेंट्रिकल्समा सामान्यमा फर्कन पर्याप्त समय छैन भने, यसले माइक्रोग्रेभिटीमा तरल पदार्थ परिवर्तनहरूसँग सामना गर्ने मस्तिष्कको क्षमतालाई असर गर्न सक्छ,’ म्याकग्रेगर भन्छन्।

मस्तिष्क परिवर्तन

अध्ययनमा गुरुत्वाकर्षण नहुँदा मस्तिष्कमा पनि परिवर्तन हुने गरेको पाइएको थियो । Seidler बताउँछन्, “यो प्रभाव यान्त्रिक जस्तो देखिन्छ । हाम्रो शिराहरूमा भल्भहरू छन् जसले गुरुत्वाकर्षणको प्रभावमा हाम्रो शरीरको तरल पदार्थलाई खुट्टातिर जानबाट रोक्छ । यदि गुरुत्वाकर्षण छैन भने उल्टो हुन्छ अर्थात् तरल पदार्थहरू जान्छ। टाउको तिर । वेंट्रिकलहरू फैलिनेछन् र मस्तिष्क माथितिर खोपडीमा सर्नेछ ।

यो अध्ययन अमेरिका, क्यानडा र युरोपेली अन्तरिक्ष एजेन्सीका २३ पुरुष र ७ महिला अन्तरिक्ष यात्रीमा गरिएको थियो, जसको उमेर ४७ वर्षको आसपास थियो । तीमध्ये आठजनाले करिब दुई हप्तासम्म अन्तरिक्ष यात्रा गरे, जबकि १८ ती थिए जो छ महिनासम्म अन्तर्राष्ट्रिय अन्तरिक्ष स्टेशनमा बसे। चारै जनाले करिब एक वर्ष त्यहाँ बिताए ।

मस्तिष्क परिवर्तन

अध्ययनमा गुरुत्वाकर्षण नहुँदा मस्तिष्कमा पनि परिवर्तन हुने गरेको पाइएको थियो । Seidler बताउँछन्, ‘यो प्रभाव यान्त्रिक जस्तो देखिन्छ । हाम्रो शिराहरूमा भल्भहरू छन् जसले गुरुत्वाकर्षणको प्रभावमा हाम्रो शरीरको तरल पदार्थलाई खुट्टातिर जानबाट रोक्छ । यदि गुरुत्वाकर्षण छैन भने उल्टो हुन्छ अर्थात् तरल पदार्थहरू जान्छ । टाउको तिर । वेंट्रिकलहरू फैलिनेछन् र मस्तिष्क माथितिर खोपडीमा सर्नेछ ।’

यो अध्ययन अमेरिका, क्यानडा र युरोपेली अन्तरिक्ष एजेन्सीका २३ पुरुष र ७ महिला अन्तरिक्ष यात्रीमा गरिएको थियो, जसको उमेर ४७ वर्षको आसपास थियो । तीमध्ये आठजनाले करिब दुई हप्तासम्म अन्तरिक्ष यात्रा गरे, जबकि १८ ती थिए जो छ महिनासम्म अन्तर्राष्ट्रिय अन्तरिक्ष स्टेशनमा बसे। चारै जनाले करिब एक वर्ष त्यहाँ बिताए ।

छोटो समयका लागि अन्तरिक्षमा गएका अन्तरिक्ष यात्रीहरूको मस्तिष्कमा हुने परिवर्तन एकदमै सानो थियो वा थिएन । छ महिना वा सोभन्दा बढी समयसम्म अन्तरिक्षमा बस्ने यात्रुहरूमा फैलिएको देखियो। तर, ६ महिना र एक वर्ष यात्रा गर्ने यात्रुबीचको फैलावटमा खासै भिन्नता देखिएको छैन ।

‘यसले सुझाव दिन्छ कि धेरै जसो फैलावट पहिलो छ महिनामा हुन्छ र त्यसपछि वर्ष बढ्दै जाँदा कम हुन्छ,’ म्याकग्रोगर बताउँछन् । यो राम्रो समाचार हुन सक्छ किनभने मंगल ग्रहमा धेरै लामो मिसनहरूले मस्तिष्कलाई असर गर्ने अपेक्षा गरिएको छैन । -DW