घटदो छ कृषि कर्म

काठमाडौं । के तपाईलाई थाहा छ ? यो शताब्दीको अन्त्यसम्ममा विश्वभर कृषि योग्य जमिनको संख्या आधाभन्दा पनि कम हुनेछ। यस्तो अवस्थामा के योसँगै शताब्दीयौंदेखि संरक्षित किसानको ज्ञानको अन्त्य हुनेछ भन्ने प्रश्न पनि उठिरहेको छ । तथ्याङ्क अनुसार २०२० मा विश्वभर हुने खेतिको कुल संख्या ६१ करोड ६० लाख थियो जुन यो शताब्दीको अन्त्यसम्ममा करिब ५६ प्रतिशतले घटेर २७२ मिलियनमा पुग्ने अनुमान गरिएको छ ।

यो जानकारी युनिभर्सिटी अफ कोलोराडो बोल्डरले गरेको एक अध्ययनमा खुलासा भएको हो, जसको नतिजा नेचर सस्टेनेबिलिटी जर्नलमा प्रकाशित भएको छ । कृषि फार्महरूको संख्या र यसको प्रभावमा प्रतिवर्ष हुने कटौती ट्र्याक गर्ने यो आफ्नो प्रकारको पहिलो अध्ययन हो। यो अध्ययन अनुसार अमेरिका, युरोप मात्र नभई अफ्रिका र एसिया जस्ता क्षेत्रमा पनि आगामी दिनमा ग्रामीण किसान फार्मको संख्यामा कमी आउने देखिन्छ ।

यस्तै केहि उप-सहारा अफ्रिकामा पनि देख्न सकिन्छ, तर यो शताब्दीमा धेरै पछि हुनेछ। यस सम्बन्धमा अध्ययनमा संलग्न अनुसन्धानकर्ता जिया मेहराबी भन्छन्, ‘हामीले क्षेत्रको आकारमा ठूलो परिवर्तन देखिरहेका छौं, जसले भविष्यको झलक देखाउँछ । अन्वेषकहरूका अनुसार देशको अर्थतन्त्र बलियो हुँदै जाँदा धेरै मानिस सहरी क्षेत्रमा बसाइँ सर्छन् । फलस्वरूप, ग्रामीण क्षेत्रहरूमा यी फार्महरू हेर्ने धेरै कम मानिस बाँकी छन्।

घट्दो संख्या र खेतीको बढ्दो आकारले खाद्य सुरक्षालाई असर गर्नेमा कुनै शंका छैन । यससँगै किसानले आफ्नो खेती र मौसमका बारेमा शताब्दीयौंदेखि सञ्चित गरेको ज्ञान पनि लोप हुने खतरा छ । अनुसन्धान अनुसार अमेरिका र पश्चिमी युरोपमा दशकौंदेखि फार्मको आकारमा वृद्धि र गिरावट आएको छ। यो कुरा अमेरिकी कृषि विभागले पनि पुष्टी गरेको छ, जसको तथ्यांक अनुसार सन् २००७ को तुलनामा अमेरिकामा कुल फार्मको संख्या दुई लाखले घटेको छ ।

यससँगै एसिया, मध्यपूर्व, उत्तर अफ्रिका, ओशिनिया, ल्याटिन अमेरिका तथा क्यारेबियन क्षेत्रहरूमा २०५० सम्ममा खेतीपातीको संख्यामा कमी आउने जानकारी प्राप्त भएको छ । आगामी वर्षहरूमा विश्वको कुल कृषियोग्य जमिनमा कुनै परिवर्तन नहुने भए पनि खेतीपातीमा थोरै मानिसको अधिकार हुनेछ । यस्तो समयमा जैवविविधता बचाउनु सबैभन्दा ठूलो समस्या हो। यसले त्यसलाई खतरामा पार्न सक्छ।