डेंगुको जटिलता गम्भीर

डेंगु ज्वरोले शारिरिक अंगमा क्षति तथा आन्तरिक रक्तस्राव हुन सक्छ । रक्तचाप खतरनाक स्तरमा झर्छ, जसले स्ट्रोक पनि निम्त्याउन सक्छ । कतिपय अवस्थामा गम्भीर डेंगु ज्वरोले ज्यानसमेत लिन सक्छ । गर्भावस्थामा डेंगु ज्वरो लागे महिला सुत्केरी हुँदा नवजात शिशुमा भाइरस सर्ने सम्भावना हुन्छ । यसैगरि गर्भावस्थाको समयमा डेंगु ज्वरो आउने महिलाका सन्तान समयपूर्व जन्मने, कम तौल वा भ्रूण समस्याको उच्च जोखिम हुने हुन्छ ।

डेंगुको निदान

डाक्टरहरूले डेंगु भाइरस वा एन्टिबडीहरू जाँच गर्न रगत परीक्षण गराइ डेंगु संक्रमणको निदान गर्न सक्छन् । यदि यात्रा पछि बिरामी भइएको छ भने आफ्नो डाक्टरलाई भन्नुपर्छ । यसले डाक्टरलाई आफ्नो लक्षणहरू डेंगु संक्रमणको कारणले भएको हो – होइन मूल्याङ्कन गर्न सहन बनाउँछ । डाक्टरहरूले डेंगु ज्वरोको निदान गर्न रगत परीक्षणको संयोजनको सुझाव दिन सक्छन् किनभने यो भाइरसप्रति शरीरको प्रतिरक्षा प्रतिक्रिया जटिल र गतिशील हुन्छ । यसमा निम्न रगत परीक्षणहरू समावेश हुन सक्छन् :

• पूरा रक्त गणना (CBC वा CBP)

• डेंगु सेरोलोजी टेस्ट (डेंगु IgG र IgM)

• डेंगु भाइरस एन्टिजेन पत्ता लगाउने (NS1)

डेंगु ज्वरोका गम्भीर लक्षणहरू देखिए

डाक्टरले अन्य अंगहरूमा डेंगुको सङ्क्रमण फैलिएको थाहा पाउन अन्य रगत परीक्षण र रेडियोलोजी इमेजिङ परीक्षणको सुझाव दिन सक्छन्, जसमा यी परीक्षण समावेश हुन सक्छन् :

• कलेजो फंक्शन परीक्षण (LFT)

• रेनल फंक्शन टेस्ट (RFT)

• छातिको एक्स – रे

• ECG (ECG)

• पेटको अल्ट्रासाउन्ड (USG)

• 2D इकोकार्डियोग्राफी (2D इको)

• D-dimer

• फाइब्रिनोजेन परीक्षण – फाइब्रिन डिग्रेडेसन प्रोडक्ट (FDP) रगत परीक्षण ।

डेंगुको संक्रमण मुख्यतया भाइरसबाट संक्रमित एडिस एजिप्टाई लामखुट्टेको टोकाइबाट सर्छ । लामखुट्टेको टोकाइबाट भाइरस शरीरमा प्रवेश गर्छ र फैलन थाल्छ।

प्लेटलेट्समा झर्ने

हड्डीको मासि वा अटोइम्यून प्रतिक्रियाको प्रत्यक्ष दमन र एन्टिबडीहरूलाई धकेल्दा थ्रोम्बोसाइटोपेनिया भनिने अवस्था सृजना हुन्छ । यद्यपि डेंगु भाइरसले प्लेटलेट नष्ट गर्दैन, यसले जटिलताहरू उत्पन्न गर्न सक्छ जसले प्लेटलेट गणना र कार्यलाई असर गर्छ ।

प्लेटलेट धेरै अन्तर्निहित अवस्थाहरूमा रेकर्ड गर्न सकिन्छ। एक स्वस्थ व्यक्तिमा १,५०,००० देखि ४,५०,००० प्लेटलेट्स/यूएल हुने अनुमान गरिएको छ। जब डेंगु भाइरसबाट संक्रमित हुन्छ प्लेटलेट गणना धेरै कम स्तरमा पुग्न सक्छ अर्थात प्लेटलेट्स ४०,००० /μL भन्दा कम हुनसक्छ । यो केहि अवस्थामा एक दिन भित्रै बिग्रिएको देख्न पाइन्छ । यो सामान्यतया संक्रमणको चरममा ज्वरोको ३-४ दिनमा हुन्छ । अन्य-विमारी, रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता तथा उमेरले पनि प्लेटलेट घटाउन सक्छ ।
यदि आवश्यक भए रक्तदान बाट प्लेटलेट गणना बढाउन सकिन्छ । यो उपचार बाहेक प्लेटलेट सुधार गर्ने उत्तम तरिकाहरू मध्ये एक भनेको आहारमा रिकभरीमा मद्दत गर्ने खानाहरू समावेश गर्नु हो । मेवाको पातको अर्क, हरियो पात भएका तरकारी, फलफूल, आइरनयुक्त खानेकुरा, भिटामिन सी र भिटामिन के युक्त खानेकुरा तथा सप्लिमेन्टले संक्रमणको बेला स्वस्थ प्लेटलेट काउन्ट बढाउन र स्थिर गर्न सक्छ ।

डेंगु ज्वरोको उपचार

डेंगु संक्रमणको उपचारका लागि कुनै विशेष औषधि छैन। यदि डेंगुको ज्वरो हो जस्तो लाग्छ भने प्रयाप्त आराम गर्नुपर्छ, प्रशस्त तरल पदार्थ पिउनु पर्छ । पिसाब कम लाग्ने, मुख वा ओठ सुख्खा हुने, अल्छी लाग्ने वा अलमल हुने, चिसो लाग्ने वा हात खुट्टा चिसा हुने जस्ता लक्षण देखिए तुरुन्तै डाक्टरलाई देखाउनुपर्छ।

ओभर-द-काउन्टर (OTC) औषधि प्यारासिटामोलले मांसपेशी दुखाइ र ज्वरो कम गर्न मद्दत गर्न सक्छ। डेंगु ज्वरोमा चिकित्सकको सल्लाहबिना एन्टिप्लेटलेट औषधि सेवन गर्नु हुँदैन । यद्यपि यदि डेंगुको ज्वरो छ भने रक्तस्रावको जटिलताको जोखिमबाट जोगिन डाक्टरको सल्लाहविना प्यारासिटामोल बाहेक अन्य औषधि खानु हुँदैन । यदि ज्वरो कम भएपछि पहिलो २४ घण्टामा अस्वस्थ महसुस हुन थाल्छ भने डेंगु ज्वरोको जटिलताका लागि तुरुन्तै अस्पताल जानुपर्छ।

डेंगुको ज्वरोबाट कसरी बच्ने ?

डेंगु ज्वरोबाट बच्ने उत्तम उपाय भनेको संक्रमित लामखुट्टेको टोकाइबाट बच्नु हो । आफ्नो सुरक्षा गर्न : • घरभित्र लामखुट्टेको जाली प्रयोग गर्ने ।

• बाहिर हुँदा लामो बाहुला भएको शर्ट र मोजा सम्म चोप्ने लामो पाइन्ट लगाउने ।

• उपलब्ध भए वातानुकूलित प्रयोग गर्ने ।

• झ्याल र ढोकाका पर्दाहरू सुरक्षित र प्वालहरूरहित छन् भन्ने कुरा सुनिश्चित गर्ने । यदि सुत्ने ठाउँमा वातानुकूलित छैन भने अनिवार्य रुपमा झुल प्रयोग गर्ने ।

• यदि डेंगुका लक्षणहरू छन् भने आफ्नो डाक्टरसँग कुरा गर्ने ।

• लामखुट्टेको संख्या घटाउन लामखुट्टेको प्रजनन हुन सक्ने ठाउँहरू हेर्ने ।

बाहिरी बर्ड बाथ र घरपालुवा जनावरको पानीको भाँडामा नियमित रूपमा पानी परिवर्तन गर्ने, बाल्टिनको पानी खाली गर्ने । यदि घरमा कसैलाई डेंगु ज्वरो छ भने विशेष गरी आफू र परिवारका अन्य सदस्यहरूलाई लामखुट्टेबाट जोगाउने तथा सतर्क रहने ।

संक्रमित परिवारको सदस्यलाई टोक्ने लामखुट्टेले घरका अरूमा पनि संक्रमण फैलाउन सक्छ। यदि घरमा कसैलाई डेंगु ज्वरो छ भने विशेष गरी आफू र परिवारका अन्य सदस्यहरूलाई लामखुट्टेबाट जोगाउने प्रयासहरूका मामिलामा सतर्क रहनुपर्छ ।

यो लेखमा उल्लेखित सल्लाह – सुझाव सामान्य जानकारी दिने उद्देश्यले प्रस्तुत गरिएका हुन् । यसलाई व्यावसायिक चिकित्सा सल्लाहका रूपमा लिनु हुँदैन । यदि यस बिषयमा कुनै प्रश्न वा चिन्ता छ भने चिकित्सकसँग प्रत्यक्ष परामर्श गर्नु उपयुक्त हुन्छ ।