खानेपानी र सौचालयमा अझै पिछडिएको संसार
काठमाडाैं । संयुक्त राष्ट्रसंघले ‘घरेलु खानेपानी, सरसफाइ र स्वच्छता २०००–२०२२’ सम्बन्धि एउटा नयाँ प्रतिवेदन जारी गरेको छ । यो प्रतिवेदन संयुक्त राष्ट्र बाल कोष (युनिसेफ) र विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्लुएचओ) ले संयुक्त रूपमा तयार पारि २०२३ जुलाई ५ मा जारी गरिएको हो।
यो प्रतिवेदनले सन् २०१५ र २०२२ को बीचमा विश्वभर पानी र सरसफाइसम्बन्धी मुद्दाहरूमा भएको सुधारको चित्र प्रस्तुत गर्छ । तथ्याङ्क अनुसार संसारमा करिब २२० करोड मानिस छन् जसको घरमा सफा र सुरक्षित पिउने पानीको पहुँच छैन । यसको अर्थ संसारमा प्रत्येक चार जनामध्ये एक जनामा सुरक्षित पिउने पानीको अभाव छ । सन् २००० देखि २०२२ सम्म करिब २१ करोड मानिसका लागि पिउने पानिको व्यवस्था गरिए पनि सन् २०३० सम्मका लागि तयार गरिएको लक्ष्य भने अझै टाढा छ ।
प्रतिवेदन अनुसार विश्वभर पिउने पानी र सरसफाइसँग सम्बन्धित यो संकटबाट महिला र केटीहरू सबैभन्दा बढी पीडित छन् । घरायसी खानेपानी ल्याउने जिम्मेवारी पुरुषभन्दा महिलाको बढी रहेको पाइएको छ । त्यस्तै, यो जिम्मेवारी निर्वाह गर्ने केटीको संख्या केटाको तुलनामा झण्डै दोब्बर छ । करिब २०० करोड जनताको घरमा सफा पानीको व्यवस्था छैन । यीमध्ये ७० प्रतिशत घरमा खानेपानीको व्यवस्था गर्ने जिम्मेवारी महिला तथा बालिकाको छ ।
त्यसैगरी करिब ३४० करोड मानिसको पहुँच सुरक्षित सौचालयमा छैन अर्थात् ४० प्रतिशत जनता अझै पनि यसबाट वञ्चित छन् । सन् २०२२ को तथ्यांक हेर्दा विश्वको करिब ५७ प्रतिशत अर्थात् ४५० करोड मानिसले सुरक्षित सौचालयको सुविधा प्रयोग गरिरहेका छन् । यसैगरि संसारमा करिब २०० करोड मानिसको घरमा हात धुन साबुन र पानीको व्यवस्था छैन भने २०२२ मा विश्वको लगभग ७५ प्रतिशत जनसंख्यामा यो सुविधा उपलब्ध भएको पाइयो ।
अभावका कारण महिला तथा बालिकाहरु अझै पनि शौचका लागि घरबाहिर निस्कन बाध्य छन् जसका कारण उनी असुरक्षित महशुस गर्छन् । लगभग ५०० मिलियन मानिसले अन्य घरपरिवारसँग सौचालयको सुविधा साझा गर्छन् । २२ देशमा गरिएको सर्वेक्षणले साझा शौचालय भएका घरहरूमा महिला तथा केटीहरूले राति सौचालयको सुविधा प्रयोग गर्न असुरक्षित महसुस गरेको देखाएको छ। उनीहरूले यौन उत्पीडन र अन्य सुरक्षा जोखिमहरू सामना गर्छन्।
यति मात्र होइन सौचालय सम्बन्धी सुविधाको अभावले उनीहरुको स्वास्थ्यमा समेत जोखिम बढिरहेको छ । यस सम्बन्धमा डब्लुएचओको वातावरण, जलवायु परिवर्तन तथा स्वास्थ्य विभागका निर्देशक डा। मारिया नेइराले जारी गरेको प्रेस विज्ञप्तिमा पानी, सरसफाइ र सौचालयमा सीमित पहुँचका कारण वर्षेनी १४ लाख मानिसको मृत्यु हुने गरेको बताइएको छ । हेर्ने हो भने दिगो विकासको छैटौं लक्ष्यअन्तर्गत सन् २०३० सम्ममा सबैका लागि स्वच्छ र सुरक्षित खानेपानीसहितको सरसफाइको स्थायी व्यवस्थापन गर्ने लक्ष्य राखिएको थियो ।
यद्यपि धेरै देशहरू अझै पनि यी लक्ष्यहरूबाट टाढा छन्। यति मात्र होइन, यी सेवाहरूको सन्दर्भमा देशहरू बीच ठूलो भिन्नता छ। यो असमानता दिगो विकासका लक्ष्यका लागि ठूलो चुनौती हो । उदाहरणका लागि यदि हामीले सफा पिउने पानीको उपलब्धतासँग सम्बन्धित तथ्याङ्कलाई हेर्यौं भने युरोप र उत्तरी अमेरिकाका ९४ प्रतिशत जनसंख्याको पहुँच छ भने उप(सहारा अफ्रिकामा ३१ प्रतिशत जनसंख्याले मात्र सफा खानेपानीमा पहुँच गरेको छ ।
यस्तो अवस्थामा कमजोर मुलुकले पनि आफूसँग सम्बन्धित दिगो विकासको लक्ष्य हासिल गर्नुपर्यो भने स्वच्छ पानीको दिशामा प्रगतिको गति छ गुणा, सरसफाइको हकमा १३ गुणा तथा सौचालय निर्माण १६ गुणा बढि हुनुपर्ने आवश्यकता छ।
प्रतिक्रिया