लगातार तेस्रो पटक भारतीय सेनामा गोर्खालीलाई भर्ती लिइएन, यस्तो छ इतिहास

काठमाडौं । ’मानिसले मृत्युसँग डराउँदैन भन्छ भने कि त झुट बोल्छ कि गोर्खा हो ।’ यो कथन भारतीय सेनाका प्रथम फिल्ड मार्शल जनरल मानेक शाको हो । मृत्युको अर्को नाम गोर्खा रेजिमेन्ट हो । ‘जय महाकाली, आयो गोर्खाली’ नाराका साथ शत्रुमाथि प्रहार गर्ने भारतीय सेनाको सबैभन्दा डरलाग्दो रेजिमेन्ट । अहिले यो रेजिमेन्टले सिपाहीको अभावको सामना गरिरहेको छ ।

अग्निपथ योजनापछि लगातार तेस्रो भर्तीमा नेपाली गोर्खाहरू भारतीय सेनामा भर्ती हुन आएका छैनन् । र अर्कोतर्फ चीनको पिपुल्स लिबरेशन आर्मी अर्थात् पीएलएले उनीहरुलाई भर्ती गर्ने प्रयास गरिरहेको छ ।

ब्रिटिस सेनामा ६०० गोर्खा मात्रै भारी थिए

सन् १८१४ को कुरा हो । मिति ३१ अक्टोबर थियो । त्यो ठाउँ देहरादून शहरबाट ५ किलोमिटर टाढा सहस्राधारा सडकमा नालापानी नजिकै अवस्थित खलंगा किल्ला थियो । गोरखाको यो किल्लामा ३५०० अंग्रेज सेनाले आक्रमण गरे ।

एकातिर विशाल ब्रिटिश सेना थियो, जससँग तोप र गोलाबारुद जस्ता आधुनिक हतियारहरू थिए। अगाडि गोर्खाहरू थिए, जसका हातमा खुकरी, धनु–बाण र ढुङ्गाले बनेका स्थानीय हतियार थिए। नालापानी पहाडमा अंग्रेज सेनाको तीन पटक हमलामा ६०० गोर्खा सैनिक मात्र असफल भएका थिए ।

जब अंग्रेजहरूले गोर्खाहरूलाई पराजित गर्न असफल भए, तिनीहरूले खलंगाको किल्लामा पानी आपूर्ति बन्द गरे । खानेपानी बन्द भएपछि जनताको समस्या बढ्न थालेको छ । झण्डै डेढ वर्ष युद्ध चल्यो । अन्ततः सुगौली सन्धि भयो र युद्ध समाप्त भयो ।
यसपछि नेपाली सेनाका कमाण्डर बलभद्र कुँवर आफैंले आफ्नो इच्छामा नालापानी छोडेर आफ्ना सैनिकसहित त्यहाँबाट गएका थिए । नेपाली सेना गएपछि इस्ट इन्डिया कम्पनीले त्यहाँ दुईवटा स्मारक बनाए । एउटामा ब्रिटिश सेनाका जनरल गिलेस्पीको नाम लेखिएको थियो र अर्कोमा बलभद्र कुँवरको नाम लेखिएको थियो जसलाई अंग्रेजहरूले ’वीर दुश्मन’ भनेर सम्बोधन गरेका थिए ।

ब्रिटिस जनरल डेभिड अक्टलोनी युद्धभर गोर्खा सैनिकहरूको बहादुरी देखेर प्रभावित भए । उनले सोचे कि किन यस्तो बहादुर सिपाहीलाई बेलायती सेनामा भर्ती नगर्ने ? नेपालसँगको सम्झौतापछि २४ अप्रिल १८१५ मा नयाँ रेजिमेन्ट गठन भयो जसमा गोर्खा भर्ती गरियो। त्यसबेलादेखि गोर्खाहरू बेलायती सेनामा भर्ती हुन थाले ।

चीन र पाकिस्तानसँगको युद्धमा गोर्खाहरूको ठूलो उपयोग भयो
सन् १९४७ मा भारत ब्रिटिश शासनबाट स्वतन्त्र भयो । स्वतन्त्रताका बेला बेलायती सेनामा १० वटा गोर्खा रेजिमेन्ट थिए । अंग्रेजहरूले निर्णय गरे कि १० मा ६ रेजिमेन्टहरू भारतलाई दिनेछन् र बाँकी ४ अंग्रेजहरूले लिनेछन् । ती ४ रेजिमेन्टका गोर्खाहरूले अंग्रेजहरूसँग जान अस्वीकार गरे ।

भारतले ११ औं रेजिमेन्ट गठन गर्यो । सन् १९५० मा भारत गणतन्त्र बनेपछि यसको नाम गोर्खा राइफल्स राखियो । भारत, नेपाल र ब्रिटिसबीच भएको सम्झौता अनुसार गोर्खाहरूलाई भारतीय सेनामा भर्ना गरिरहनेछ । आजको गोरखाको प्रतीक मानिने टोपी बलभद्र कुँवरले नै लगाउने विश्वास गरिन्छ ।

भारतका लागि, गोर्खा सैनिकहरूले पाकिस्तान र चीन विरुद्धका सबै युद्धहरूमा शत्रुलाई आफ्नो बहादुरी साबित गरे। गोर्खा रेजिमेन्टले यी लडाइहरूमा धेरै परमवीर चक्र र महावीर चक्र प्राप्त गरे । गोर्खा सैनिकहरूले पनि भारतीय शान्ति सेनाका रूपमा विभिन्न देशमा आफ्नो वीरता देखाएका छन्। यस रेजिमेन्टको नारा ‘कैर हुनु बधन मार्नु रामरो’ अर्थात ‘कायर हुनुभन्दा मर्नु राम्रो’ भन्ने हो ।

नेपालले अग्निपथ योजनापछि भर्ना हुन दिएन
भारत सरकारले १४ जुन २०२२ मा तीन सेवाहरूको लागि अग्निपथ योजना सुरु गर्यो । त्यसयता नेपाली गोर्खा भर्नालाई लिएर नेपाल र भारतबीच मतभेद छ ।

यो योजनाले सेना, नौसेना र वायुसेनामा चार वर्षको अवधिका लागि जवानहरूलाई भर्ती गर्छ । यसपछि, अधिकांशलाई उपदान र पेन्सन सुविधा बिना अनिवार्य अवकाश दिइन्छ ।

वास्तवमा स्वतन्त्रता यता नेपाल, भारत र बेलायतबीच भएको त्रिपक्षीय सम्झौताअनुसार भारतीय सेनाले नेपाली गोर्खा भर्ती गर्दै आएको छ । नेपालले नेपाली गोर्खाहरूमा अग्निपथ योजनाको प्रभावबारे थप स्पष्टता खोजिरहेको छ ।

गत वर्ष अग्निवीर भर्ती हुँदा भारतीय सेनाले सन् २०२२ जुलाईमा नेपालमा गोर्खा भर्ती र्याली आयोजना गर्ने मिति तोकेको थियो । तर, नेपाल सरकारको स्वीकृति नहुँदा भर्ना सभा हुन सकेन । त्यतिबेला नेपालमा राजनीतिक उथलपुथल थियो । नेपाली युवा अग्निपथ योजनामा आउने वा नआउने भन्ने निर्णय नयाँ सरकारले गर्ने त्यहाँको प्रशासनले जनाएको छ ।

त्यसपछि भारतले नोभेम्बर २०२२ को चुनावअघि नेपाल सरकारको अनुरोधमा अगस्ट २४ मा भर्ती रोकेको थियो ।
नेपालमा पुष्पकमल दाहाल प्रचण्डको नेतृत्वमा नयाँ सरकार बनेको छ । तर, उनले पनि केही खुलाएनन् । अर्थात् नेपालका गोर्खाहरू भारतीय सेनामा भर्ना हुन्छन् कि हुँदैनन् । अहिले नेपालमा यस विषयमा कुनै छलफल भएको छैन ।

भारतले खाली गरेको ठाउँलाई चीनले सदुपयोग गर्ने तयारी गरेको छ
चीनले पनि नेपाली गोर्खाहरूलाई आफ्नो जनमुक्ति सेना अर्थात पीएलएमा भर्ना गर्न चाहेको दाबी धेरै सञ्चारमाध्यममा गरिएको छ । समाचार वेबसाइट द वायरका अनुसार चीनले दशकौंदेखि यसका लागि प्रयास गरिरहेको छ । तर, नेपालले त्यसलाई अस्वीकार गरेको छ ।

तर अग्निपथ योजनाले चीनलाई बाहिर निस्कने बाटो दिएको छ । डिफेन्स वेबसाइट युरेशियन टाइम्सले चीन र भारतबीच चलिरहेको विवाद र नेपालसँग चीनको निकटताका कारण २०० वर्षको वीरताको इतिहास बोकेका गोर्खा सैनिकलाई पीएलएमा जाने बाटो बनाइएको लेखेको छ ।

युरेशियन टाइम्सले मे महिनाको पहिलो साताको एउटा रिपोर्टमा गोर्खाहरूलाई जनयुद्धमा सामेल हुन दिन चीनले नेपाल कम्युनिष्ट सरकारसँग सक्रिय रूपमा स्वीकृति लिन सक्ने दाबी गरेको थियो ।

प्रादेशिक सेनाका पूर्व प्रमुख तथा मेजर जनरल एके सिवाचले चीन बदला लिन तयार रहेको चेतावनी दिएका छन् । उनले गोर्खाहरु विश्वका उत्कृष्ट लडाकुहरु मध्ये रहेको र भारतले नलिने अरु कसैले लिने बताए ।

यही कारण बेलायती सेना र सिङ्गापुर प्रहरी बलमा पनि गोर्खाहरू कार्यरत छन् । सैन्य शक्ति भएको चीन यस्तो घटनाको पर्खाइमा छ भन्नेमा मलाई कुनै शंका छैन । सिवाचले भने कि भारतीय सेनाले पूर्वी लद्दाखमा चिनियाँ सेनाको तुलनामा राम्रो प्रशिक्षित भएकाले चिनियाँहरूलाई नियन्त्रण गर्न सक्षम भएको छ ।