विश्वनै एउटा सानो चिपको पछाडि किन दौडिरहेको छ ?

काठमाडाैं । विश्वभरका देशहरू सेमीकन्डक्टर चिपको पछाडि दौडिरहेका छन् । सबै यसको अधिकतम बजार कब्जा गर्न चाहन्छन्। यसका लागि विश्वमा नयाँ गठबन्धनहरू बनिरहेका छन्। छिमेकी मुलुक भारत र चिनका सरकारहरुले पनि आफ्नो आर्थिक रणनीतिमा यसलाई उच्च प्राथमिकता दिएका छन भने यसैलाई लिएर चीन र अमेरिकाबीच झगडा भइरहेको छ । अमेरिका चिपको सम्पूर्ण सप्लाई चेन आफ्नो देशमै राख्न चाहन्छ । यसका लागि उसले कम्पनीहरूलाई ठूलै प्रोत्साहन दिइरहेको छ ।

आखिर किन संसार यो सानो चिपको पछाडि दौडिरहेको छ ?

फक्सकनले भारतमा सेमीकन्डक्टर चिप्स उत्पादन गर्न वेदान्तसँग संयुक्त उद्यम बनाएको थियो तर अहिले फक्सकन यसबाट पछि हटेको छ। यसले भारतमा चिप उत्पादनको लागि मोदी सरकारले तयार गरेको योजनामा धक्का पुगेको छ। भारतको अर्धचालक ( चिप्स )बजार सन् २०२६ सम्ममा ६३ अर्ब डलर पुग्ने अपेक्षा गरिएको छ।

अमेरिकाको बाध्यता

विश्वका दुई ठूला शक्ति राष्ट्र अमेरिका र चीनबीच लामो समयदेखि तनाव चलिरहेको छ । यद्यपि अमेरिकाले चाहेर पनि चीनलाई छोड्न सक्दैन । अमेरिका र चीनबीचको चिसो सम्बन्धबाट सेमिकन्डक्टर कम्पनीहरू सबैभन्दा बढी मारमा परेका छन्। दुवै देशले एकअर्काको कम्पनीमा विभिन्न प्रतिबन्ध लगाएका छन् । अमेरिकी अधिकारीहरूले भनेका छन् – चिनियाँ उत्पादनहरूमा अमेरिकाको सैन्य र सर्विलान्स कार्यक्रमहरूमा निगरानि गर्ने उपकरण जडान गरिएको छ। त्यसैले अमेरिकाले चीनियाँ चिप्समा कडा प्रतिबन्ध लगाइएको छ। अमेरिका यस्तो चिप्स आफ्नो देशमै बनोस् भन्ने चाहन्छ । यसका लागि कम्पनीहरूलाई राम्रो प्रोत्साहन पनि दिइन्छ। यद्यपि अमेरिकी कम्पनीहरूले त्यसो गर्न सजिलो छैन।

चीनको बजार

चीन अमेरिकी चिप कम्पनीहरूका लागि ठूलो बजार हो। यसको कारण यो हो कि त्यहाँ धेरै संख्यामा यस्ता उत्पादनहरू बनाइन्छ, जसमा सेमीकन्डक्टर अर्थात् चिपको व्यापक प्रयोग हुन्छ। यसमा स्मार्टफोन, डिशवाशर, कार तथा कम्प्युटरहरू समावेश छन्। तिनीहरू विश्वभर निर्यात गरिन्छ। विश्वको कुल अर्धचालक बिक्रीको एक तिहाइ हिस्सा चीनको छ। कतिपय अमेरिकी कम्पनीको ६० देखि ७० प्रतिशत राजस्व चीनबाट मात्रै आउँछ ।

धेरै कम्पनीहरूले अमेरिकामा चिप्स बनाइरहेका छन् तर त्यसलाई एसेम्बल र परीक्षणका लागि चीन पठाइन्छ। अमेरिकामा यसका लागि नयाँ कारखानाहरू स्थापना गर्न धेरै वर्ष लाग्नेछ अर्थात्, सेमीकन्डक्टर उद्योग धेरै हदसम्म चीनमा निर्भर छ।

चिप संकट

चिपको मूल्य केही डलर भए पनि कोरोनाको समयमा यसको संकट उत्पन्न भएको थियो । यसको कमीका कारण विश्वभरका कम्पनीहरूले अर्बौं डलर गुमाउनु परेको छ । विश्वव्यापी चिप आपूर्ति अभावबाट कम्तिमा १६९ वटा उद्योग प्रभावित भएका छन्। यो इलेक्ट्रोनिक उत्पादन सवारी साधन, स्मार्टफोन र अन्य ग्याजेट बनाउन प्रयोग गरिन्छ। कोभिड–१९ महामारीको आगमनसँगै २०२० मा विश्वव्यापी चिप आपूर्ति संकट सुरु भएको थियो ।

पछिल्ला केही महिनाहरूमा संकट अझ गहिरियो र विश्वका धेरै ठूला कम्पनीहरूले इलेक्ट्रोनिक सामान र कम्पोनेन्टहरूको बढ्दो माग पूरा गर्न संघर्ष गर्नुपरेको थियो।

किन विशेष छ चिप

अर्धचालक अर्थात चिप उत्पादनहरूको हृदय मानिन्छ। यसको प्रयोग स्मार्टफोन, डाटा सेन्टर, कम्प्यूटर, ल्यापटप, ट्याब्लेट, स्मार्ट उपकरणहरु , सवारी साधन, घरायसी उपकरण, जीवन बचाउने औषधि उपकरण, एग्री टेक, एटीएम र अन्य धेरै उत्पादनहरूमा गरिन्छ। सेमीकन्डक्टर चिपहरू सिलिकनबाट बनाइन्छ, जुन बिजुलीको राम्रो कन्डक्टर हो। यी चिपहरू माइक्रोसर्किटहरूमा फिट हुन्छन् जसले धेरै आधुनिक इलेक्ट्रोनिक सामान तथा कम्पोनेन्टहरूलाई शक्ति दिन्छ।

सबै सक्रिय कम्पोनेन्टहरू, एकीकृत सर्किटहरू, माइक्रोचिपहरू, ट्रान्जिस्टरहरू तथा इलेक्ट्रोनिक सेन्सरहरू यीनै अर्धचालक सामग्रीबाट बनेका छन् । यसले कम्प्युटिङ, सञ्चालन नियन्त्रण, डाटा प्रोसेसिङ, भण्डारण, इनपुट र आउटपुट व्यवस्थापन, सेन्सिङ, वायरलेस जडान जस्ता कार्यहरू गर्दछ।

चिप्स कृत्रिम बुद्धिमत्ता, क्वान्टम कम्प्युटिङ, उन्नत वायरलेस नेटवर्क, ब्लकचेन अनुप्रयोगहरू, फाइभ जी, IoT, ड्रोन, रोबोटिक्स, गेमिङ जस्ता उदीयमान प्रविधिहरूको महत्त्वपूर्ण भाग हो । सेमीकन्डक्टर चिप बनाउने प्रमुख कम्पनीमा इन्टेल, सामसुङ, ताइवान सेमीकन्डक्टर म्यानुफ्याक्चरिङ कम्पनी (TSMC), ब्रोडकम तथा एनभिडिया छन्।

चिप्स बनाउने प्रक्रिया निकै जटिल छ र यो व्यवसाय धेरै देशहरूमा फैलिएको छ। अमेरिका चिप्सको R&D मा अगाडि छ जबकि ताइवान एसेम्बलिङ, प्याकेजिङ र परीक्षणमा अगाडि छ । चीनमा यो ठूलो संख्यामा उत्पादन गरिन्छ।