बढ्दो मरुभूमिकरणको कारण 

बढ्दो मरुभूमिकरणको मानव निर्मित कारणमा घाँसे मैदानको अत्यधिक दोहन, उत्पादकता तथा जैविक विविधतामा कमी समावेश छ। वन फँडानीले हरित गृह ग्यासको प्रभाव मात्र बढाउँदैन, जमिनको अस्तित्व पनि लुट्छ । ‘काट्ने र जलाउने’ कृषि विधिले माटो क्षरणको जोखिम बढाउँछ। मलको अत्यधिक प्रयोग र अत्यधिक वर्षाले माटोको खनिज संरचनालाई असन्तुलित बनाउँछ।

जलवायु परिवर्तनले तापक्रम, वर्षा, मरुभूमिकरण बढाउन सक्छ। प्राकृतिक प्रकोप जस्तै बाढी, खडेरी, पहिरो, पानीको कटान, पानीको कटानले उर्वर माटोलाई विस्थापित गर्न सक्छ। हावाबाट बालुवाको अतिक्रमणले जमिनको उर्वराशक्ति घटाउँछ, जमिनलाई मरुभूमिकरणको जोखिममा पार्छ।

रोकथामको उपाय 

यो समस्यासँग जुध्न वृक्षारोपण प्रवर्द्धन सहयोगी हुन सक्छ, कृषिमा रासायनिक मलको सट्टा प्राङ्गारिक मलको प्रयोगले खडेरी कम हुन्छ । फसल चक्रको प्रभावकारी अवलम्बन तथा सिँचाइका नवीन र वैज्ञानिक विधिहरू जस्तै ड्रिप सिँचाई, स्प्रिंकलर सिँचाई आदिको अवलम्बन गरी मरुभूमिकरण र वृक्षारोपण बारे चेतना जगाउनुपर्छ।

पृथ्वीमा रहेको वन सम्पदाको संरक्षणका लागि रुख काट्ने काम बन्द गर्नुपर्छ, यसका लागि कडा कानुनको व्यवस्था गरिनुपर्छ । यसका साथै खाली जग्गा, निकुञ्जका सडक छेउमा र मैदानको छेउछाउमा बृहत् रूपमा वृक्षारोपण कार्यक्रम सञ्चालन गर्नुपर्छ । यी स्थानमा जलवायु अनुकूल बिरुवा र रूखहरू पनि उत्पादन गर्न आवश्यक छ। जलस्रोतको संरक्षण र उचित मात्राको उचित उपयोगले मरुभूमिकरणलाई रोक्न निकै प्रभावकारी भूमिका खेल्न सक्छ।

यसका लागि कृषिमा सुख्खा खेती प्रणालीको प्रयोगलाई प्रोत्साहन गर्नुपर्छ । मरुभूमिको लवणता र क्षारीयता घटाउन वैज्ञानिक उपायलाई महत्त्व दिनुपर्छ । ग्रामीण क्षेत्रमा स्वतः पैदा हुने अनियोजित वनस्पतिको फसल नियन्त्रण गर्नुका साथै पशु चरनमा उचित मानवीय नियन्त्रण कायम गर्नुपर्दछ । जलवायु परिवर्तनको प्रभावलाई स्थिर बनाउन, वन्यजन्तुको प्रजाति जोगाउन र सम्पूर्ण मानव जातिको रक्षा गर्न मरुभूमिकरणको अन्त्य हुनुपर्छ। वन संरक्षण हामी सबैको दायित्व हो र यसलाई विश्वभरका जनता र सरकारले पूरा गर्नुपर्छ ।

मरुभूमिकरण, भूमि क्षरण र खडेरी प्रमुख खतराहरू हुन् जसले विश्वभरका लाखौँ मानिसहरूलाई विशेष गरी महिला र बालबालिकालाई असर गर्छ। यस्तो अवस्थामा यो समस्याको तत्काल समाधान गर्नु अहिलेको आवश्यकता बनेको छ । यो समाधानले विस्थापन घटाउने, खाद्य सुरक्षामा सुधार गर्ने, आर्थिक वृद्धिलाई प्रवर्द्धन गर्ने र भूमिको संरक्षण र गुणस्तर पुनर्स्थापना गर्दै विश्वव्यापी जलवायु परिवर्तनसँग सम्बन्धित समस्याहरूलाई सम्बोधन गर्नेछ ।

मरुभूमिकरण र खडेरी विरुद्ध लड्न, विश्व मरुभूमिकरण रोकथाम दिवस विश्वव्यापी रूपमा जनचेतना फैलाउने एउटा यस्तो प्रयास हो जसमा अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा सहयोगको अपेक्षा गरिएको छ। विश्व भ्रातृत्वको भावनाका साथ यसमा सहभागिता सुनिश्चित गर्नु पृथ्वी र वातावरण बचाउन सार्थक प्रयास हुन सक्छ।