अधिक मास हिसाब

यसपटक १९ वर्षपछि साउनमा अधिकमास आएको छ । अधिक मासलाई आदि मास, मल मास तथा पुरुषोत्तम मास पनि भनिन्छ । हिन्दु क्यालेन्डरको यो अतिरिक्त महिनाका कारण २०८० साल १३ महिनाको भएको छ । अंग्रेजी क्यालेन्डरमा लीप इयर र हिन्दु क्यालेन्डरमा अधिक महिनाहरू आउँछन् । लीप इयरमा एक दिन मात्र बढ्छ भने हिन्दु वर्षमा अधिक मासका कारण पूरा एक महिना बढ्छ । वास्तवमा यो सौर्य वर्ष र चन्द्र वर्षका कारण यस्तो हुन्छ ।

अंग्रेजी पात्रोको लीप वर्ष के हो ?

अंग्रेजी क्यालेन्डर सूर्यको वरिपरि पृथ्वीको परिक्रमाका आधारमा चल्छ । अंग्रेजी वर्षमा ३६५ दिन र लीप इयरमा ३६६ दिन हुन्छन् । यसको कारण के हो भने पृथ्वीलाई सूर्यको पूर्ण परिक्रमा गर्न ३६५ दिन र करिब ६ घण्टा लाग्छ ।

प्रत्येक चार वर्षमा यी अतिरिक्त ६ घण्टा एक दिन बराबर। क्यालेन्डरमा यो एक दिन समायोजन गर्न क्यालेन्डरमा एक दिन बढाइन्छ । यस कारणले गर्दा सामान्य वर्षमा ३६५ दिन र लीप वर्षमा ३६६ दिन हुन्छन्।

लीप इयर थाहा पाउने तरिका

जुन वर्षलाई ४ ले भाग गर्न सकिन्छ त्यो लिप इयर हो । जस्तै २०१६, २०२०, २०२४, २०२८
लीप इयर र अतिरिक्त महिना बीचको भिन्नता

लीप वर्ष
१ अंग्रेजी क्यालेन्डरमा आउँछ।
२ हरेक चौथो वर्षमा हुन्छ।
३ यस कारणले वर्षमा एक दिन बढि हुन्छ।
४ फेब्रुअरी २९ दिनको हुन्छ।

अधिक मास

१ हिन्दु पञ्चाङमा आउँछ।
२ हरेक तेस्रो वर्षमा हुन्छ।
३ यो कारणले एक महिना बढि हुन्छ ।

अधिक मास के लाई भनिन्छ ?

अधिक मासले हिन्दु क्यालेन्डरको अतिरिक्त महिनालाई बुझाउँछ। यो हरेक तीन वर्षमा एक पटक आउँछ। संवत् जुन महिना बढी हुन्छ, त्यो वर्ष १३ महिनाको हुन्छ । ज्योतिषमा नौ ग्रह छन्( सूर्य, चन्द्रमा, मंगल, बुध, बृहस्पति, शुक्र, शनि र राहु(केतु। यी सबै ग्रह १२ राशिको वरिपरि घुम्छन्। हिन्दु पञ्चाङमा सूर्य र चन्द्रमाको आधारमा समय गणना गरिन्छ। जब चन्द्रमाले १२ राशिको एक परिक्रमा पूरा गर्छ तब चन्द्रमास हुन्छ। चन्द्रमाले १२ राशिको परिक्रमा गर्न लगभग २८(२९ दिन लाग्छ।

यसकारण हिन्दु पञ्चाङको एक चन्द्र वर्ष ३५४।३६ दिनको हुन्छ। सूर्य ३०।४४ दिनसम्म राशिमा रहन्छ। यी ग्रहहरूले ३०।४४ × १२ . ३६५।२८ दिन १२ राशि को एक चक्र पूरा गर्न लिन्छन्। यसलाई सौर्य वर्ष भनिन्छ। सौर्य वर्ष र चन्द्र वर्षमा १०।९२ दिन ९३६५।२८(३५४।३६० को भिन्नता छ। यो भिन्नतालाई मिलाउन पञ्चाङमा प्रत्येक ३२ महिना १४(१५ दिनमा अधिमास हुन्छ।

कसरी तय हुन्छ कुन महिनाको अधिमास ?

ज्योतिष ग्रन्थमा अधिक मास गणना गर्ने एकदमै सरल विधि दिइएको छ। ज्योतिष शास्त्र अनुसार प्रत्येक ३२ महिना १५ दिनपछि अधिकमास आउँछ । चन्द्र वर्ष ३५४ दिनको हुन्छ भने सौर्य वर्ष ३६५ दिनको हुन्छ। यी दुईबीचको भिन्नता हटाउन ज्योतिषमा थप महिनाको व्यवस्था गरिएको छ ।