ध्यानसँग सम्बन्धित गलत जानकारी

काठमाडौं । ध्यान हिजोआज निकै लोकप्रिय छ तर यसमा कुनै हिट सूत्र वा बिधि भने छैन । मानिसहरूले आफ्नो आवश्यकता अनुसार , आफ्नै तरिकाले आफ्ना समस्याहरू समाधान गर्न गर्छन् ।

यी सबै चीज प्रत्येक व्यक्तिका लागि समान हुन सक्दैनन्। त्यसैले ध्यानको उद्देश्यलाई आफ्नो आवश्यकता अनुरुप मिलाउनुपर्छ।

धेरैजसो मानिसले ध्यानका बारेमा सुनेका कुराहरू गर्ने प्रयास गर्छन्, तर त्यसले तिनको समस्या समाधान गर्नुको सट्टा, तिनीहरूलाई राम्रो महसुस गराउनुको सट्टा, पीडा बढ्दै जान्छ।

कतिपय मानिस यसै कारणले बिचैमा ध्यान छाड्छन् किनभने उनीहरुलाई भनिएको वा उनीहरुलाई थाहा भएको नियम अनुसार धेरै कोसिस गर्दा पनि उनीहरुले ध्यानबाट भने जस्तो अनुभव प्राप्त गर्न सक्दैनन् ।

जब तपाईं ध्यान गर्दा अरूको अनुभवहरू पछ्याइन्छ तब धेरै गल्ती – कमजोरिहरू हुनपुग्छ । किनभने केही चीजमा सबै कुरा सबैलाई मिल्दैन । ध्यानको स्थितिमा कुनै बाध्यता छैन तर मानिसको शारीरिक क्षमता अनुसार यसमा फरक-फरक सुझाव दिइएको छ ।

यो लेखमा ती गल्तीहरूको बारेमा बताइदैछ जुन मानिसहरूले प्राय: गर्छन् र त्यसपछि उनीहरूले पाउनुपर्ने खुशी अनुभव गर्न सक्दैनन् ।

मन शान्त गर्ने प्रयास गर्नुहोस् – ध्यान गर्न मनलाई शान्त पार्नु अति आवश्यक हुन्छ भन्ने मानिसहरु सोच्छन् । त्यसैले मन शान्त होस् भनेर जबरजस्ती गर्न थाल्छन् तर मन चंचल हुन्छ। जति मनलाई शान्त पार्ने प्रयास गरिन्छ यो त्यति नै असान्त हुन्छ ।

धेरै मानिसहरू यसबाट दिक्क हुन्छन् र ध्यान गर्न असमर्थ हुन्छन्। यसमा शान्तिको सट्टा रिस र क्रोधको भावना जन्मन्छ। ध्यानमा मनलाई शान्त पार्ने प्रयास गर्नु पर्दैन, तर विचारमा भड्कँदा मन शान्त हुनुपर्छ। जब मन भौतारिएर थकित हुन्छ, तब स्वतः शान्त हुन्छ।

त्यसैले आफ्नो विचार नियन्त्रण गर्ने प्रयास गर्नुको सट्टा तिनलाई आफ्नो अगाडिबाट गुज्रन दिनुपर्छ । केही समय लाग्छ तर बिस्तारै मनलाई महत्व नदिई सोचविहीन हुने बानी पर्नेछ।

जब मानिसहरू ध्यान गर्न थाल्छन्, उनीहरूलाई लाग्छ कि उनीहरू जति लामो समयसम्म ध्यानमा बस्छन्, उनीहरूले त्यति धेरै फाइदाहरू पाउनेछन्।

तपाईंले भर्खर ध्यान गर्न र विचारहरू बुझ्न र सम्हाल्न थाल्नुभएको छ। यदि तपाइँले अहिले देखि नै भारी तालिम लिनथाल्नुभयो भने परिणाम थकान, अस्थिरता र असफलता मात्र हुनेछ। त्यसैले सुरुमा केही मिनेट मात्र ध्यान गर्नुपर्छ ।

कतिपय मानिसहरु ध्यानमा बस्छन् र गहिराइमा जान तयार हुनेबित्तिकै उठ्छन् या त समयको अभावमा वा हतारमा। यसरि बीचमा ध्यान भङ्ग गरियो भने मन अस्वस्थ हुन्छ । यसले चोट मात्र पुर्याउँछ ।

मानिसहरु सुखद अनुभवको अपेक्षा गर्दै धेरै ध्यान गर्न थाल्छन् किनभने तिनले सुनेका छन् – ध्यानले मनलाई शान्ति र आनन्द दिन्छ। उनिहरुले सुरुदेखि नै आफ्नो मनमा के भ्रम सृजना गर्छन् भने मैले ध्यान गर्न थालेपछि त्यो आनन्द प्राप्त गर्न थाल्छु। कतिपय मानिस यसका लागि यति धेरै आशा राख्छन् कि उनीहरुले जबरजस्ती कल्पना गर्न थाल्छन् – उनीहरुले आनन्द महसुस गरिरहेछन् । केहि मानिस केहि दिन पछि जब उनीहरुले त्यो आनन्द अनुभव गर्दैनन्, उनीहरुलाई लाग्छ उनीहरुको ध्यानले काम गरिरहेको छैन। यी दुबै प्रकारको अपेक्षाले निराशा दिन थाल्छ र शान्तिको अनुभव गर्नुको सट्टा निराश हुन पुगिन्छ ।

के बुझ्नुपर्छ भने सुख र शान्तिको अनुभव तब मात्र गर्न सकिन्छ जब हामी विचारबाट मुक्त हुन्छौ र व्यर्थ भावनाहरुलाई महत्व दिन छोड्छौ । यदि हामी कुनै ध्यान सत्र छौं र आशा गर्दै छौं कि एक प्रशिक्षकको मार्गदर्शनमा यो सत्र समाप्त हुनु अघि यो लक्ष्य हासिल हुनेछ भने त्यो गलत सोच हुनेछ ।

प्रशिक्षकले हामिलाई ध्यान गर्न सिकाउन सक्छन जसको अर्थ ध्यानमा बस्न र हाम्रो विचारहरूलाई निर्देशन दिनु हो । यद्यपि जबसम्म हाम्रो दिमाग आफ्नो नियन्त्रणमा आउँदैन तब सम्म यो पूर्ण रूपमा सफल हुनसक्दैन ।

ध्यान भनेको कुहिरोमा अघि बढ्नु जस्तै हो जहाँ हामिलाई थाहा हुँदैन कि हामिले के प्राप्त गर्छौ , यसले कति लामो समय लिन्छ ? आदि । किनकि ध्यानमा हाम्रो इच्छाले वा हाम्रो दिमागको इच्छाले केही हुँदैन। त्यसैले झूटा आशाहरू राखेर ध्यान गर्न थाल्नुभनेको आफूलाई चोट पुर्‍याउँनु मात्र हो।