फरेन्सिक टेस्टमा पेगासस जासुसको पुष्टि, निगरानीमा ४० भारतीय पत्रकार

काठमाडौं । एक अज्ञात भारतीय एजेन्सीले निगरानीका लागि सन् २०१७–२०१९ का बीच ४० भन्दा धेरै भारतीय पत्रकारलाई छनौट गर्यो । एक रेकर्डको समीक्षाअनुसार इजरायली कम्पनीको विभिन्न सरकारी ग्राहकहरुको जासुसीका लागि द वायर र सहयोगी मिडिया संस्थाहरुद्वारा विश्वका हजारौँ फोन नम्बर छानिएको थियो ।

सार्वजनिक भएको डेटामा देखिन्छ कि भारतमा सम्भावित ह्याकिङ भएको निशानामा ठूला मिडियाका संस्थापक र पत्रकार परेका छन् । जसमा हिन्दुस्तान टाइम्सका सम्पादक शिशिर गुप्ता, इन्डिया टुडे, नेटवर्क १८, द हिन्दू र इन्डियन एक्सप्रेसलगायत रहेका छन् ।

द वायरका दुई संस्थापक सम्पादकसहित तीन पत्रकार, दुई नियमित लेखकहरुको नाम पनि छ । यीनीहरुमध्ये एक रोहिणी सिंह हुन् । जो केन्द्रीय गृहमन्त्री अमित शाहका छोरा जय शाह र प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीका नजिकका कारोबारी निखिल मर्चेट र प्रभावशाली केन्द्रीय मन्त्री पीयूष गोयलका बिजनेसमेन अजय पिरामलसँगको कारोबारबारे रिपोर्ट लेखेपछि पक्राउ परेका थिए ।

अन्य पत्रकार सुशान्त सिंह, जो इन्डियन एक्सप्रेसमा उप-सम्पादक हुन् । उनलाई जुलाई २०१८ मा निशाना बनाइएको थियो । जतिबेला उनले फ्रान्ससँगको विवादास्पद राफाल सम्झौतामा केन्द्रीत अन्वेषण गर्दै थिए ।

डाटा लिक, एनएसओको दाबी अस्वीकृत

फ्रान्सिड स्टोरिज र एम्नेस्टी इन्टरनेसनल, एक फ्रान्सेली मिडिया गैर-नाफामुखी संस्था, एनएसओको फोन नम्बरको रेकर्ड थियो । जुन पेयरसस प्रोजेक्ट भनिन्छ, लामो अनुसन्धानको एक भागको रूपमा द वायर र विश्वका अन्य १५ समाचार संस्थासँग साझा गरे ।

एक साथ काम गर्दै आएका मिडिया संगठन द गार्जियन, द वासिंटन पोस्ट, ल मोन्द र सुडडोइचलगायत यी मिडिया संगठनहरूले कम्तिमा १० देशहरूमा १५ सय ७१ भन्दा बढी नम्बरका मालिकहरूलाई स्वतन्त्र रूपमा पहिचान गरे र पेगाससको उपस्थिति पहिचान गरे । फोनका एक सानो अंशलाई जाँच गर्नका लागि । यी संख्याहरुसँग जोडिएको फोरेन्सिक जाँच गरिएको छ ।

एनएसओले यो दाबीलाई अस्वीकार गर्दछ कि चुहावट सूची कुनै पनि हिसाबले यसको स्पाइवेयरको कार्यसँग सम्बन्धित छ । द वायर र पेगासस प्रोजेक्ट पार्टनरलाई लेखेको पत्रमा कम्पनीले सुरुमा भनेको यो ‘विश्वास गर्न उचित कारण’ छ भनेर भनिएको छ कि लिक डाटाले ‘पेगासस प्रयोग गर्ने सरकारले लक्षित सूचीबद्ध गर्दैन ।’ ’तर ठूलो सूचीको हिस्सा हुनसक्दछ। ल्क्इ ग्राहकहरु द्वारा कुनै अन्य उद्देश्यको लागि प्रयोग गरिएको ।’

यद्यपि लक्षित फोनको फोरेन्सिक अनुसन्धानले सूचीमा रहेका भारतीय नम्बरहरूमा प्यागासस स्पाइवेयरको प्रयोगलाई पुष्टि गरेको छ । यो पनि स्पष्ट गरिएको छ कि यो अत्यधिक अनधिकृत निगरानी विधि, जुन हैकिंगका कारण भारतीय कानुनअन्तर्गत गैरकानुनी हो । अझै पनि पत्रकारहरू र अरूलाई जासुसी गर्न प्रयोग भइरहेको छ ।

पेगासस र भारत

२०१० मा स्थापना भएको, एनएसओ समूहलाई पेगाससका पिताका रूपमा चिनिन्छ । पेगासस स्पाइवेयर हो जसले यसका अपरेटरहरूलाई टाढाबाट स्मार्टफोन ह्याक गर्न अनुमति दिन्छ, साथै यसको माइक्रोफोन र क्यामेरा सहित यसको सामग्री र उपयोगमा पहुँच गर्दछ ।

कम्पनीले सधैं जोड दियो कि पेगासस निजी संस्था वा कुनै सरकारमा बेचिँदैन । वास्तवमा द वायर र यसका मिडिया सहयोगीहरूलाई लेखेको पत्रमा पनि एनएसओले दोहोर्‍याए कि त्यसले आफ्नो जासूस वेयरलाई परीक्षण गरिएका सरकारहरूलाई मात्र बेच्छ ।

एनएसओले यस कुराको पुष्टि गर्दैन कि भारत सरकार यसको ग्राहक हो कि होइन, तर भारतमा पत्रकार र अन्यको फोनमा पेगाससको उपस्थिति र सम्भावित ह्याकिङका लागि छानिएकाले स्पष्ट पार्दछ कि त्यहाँ एक वा बढी आधिकारिक एजेन्सीहरू सक्रिय रूपमा यस स्पाइवेयरको प्रयोग गरिरहेका छन् ।

नरेन्द्र मोदी सरकारले हालसम्म पेगाससको आधिकारिक प्रयोगलाई स्पष्ट रूपमा अस्वीकार गरेको छैन तर यसले भारतका केही व्यक्तिहरूको गैरकानुनी निगरानीको लागि पेगाससलाई प्रयोग गर्न सकिन्छ भन्ने आरोपलाई इन्कार गरिरहेको छ । शनिबार पेगासस परियोजनाका सदस्यहरूले पठाएका प्रश्नहरूको जवाफमा इलेक्ट्रोनिक्स र सूचना प्रविधि मन्त्रालयले यस्तै कुरा दोहोर्‍याएको छ ।

एम्नेस्टी इन्टरनेसनलको सुरक्षा प्रयोगशालाले लीक गरेको सूचीमा धेरै देशका व्यक्तिहरूको सानो समूहको स्मार्टफोनको स्वतन्त्र फोरेंसिक विश्लेषणमा आधा भन्दा बढी घटनामा पेगासस स्पाइवेयरको चिह्‌न भेटियो ।

भारतमा परीक्षण गरिएका १३ आईफोनहरू मध्ये १ जनाले उनीहरूलाई लक्षित गरेको प्रमाण भेट्टाए जसमध्ये ८ वटामा स्पष्टतः पेगासस समावेश छ । नौ एन्ड्रोइड फोनहरू पनि परिक्षण गरिएको थियो जसमध्ये एकमा पेगासस रहेको भेटिएको थियो, जबकि आठलाई निश्चितसँग भन्न सकिदैन किनकि एन्ड्रोइड लगहरूले एम्नेस्टीको टोली पेगासससँग सम्बन्धित प्रकारको विवरण प्रदान गर्दैन । यसको उपस्थिति पुष्टि गर्न सक्छ ।

यद्यपि यो साझा अनुसन्धानबाट स्पष्ट हुन सकेको छैन कि सबै पत्रकार जसको सङ्ख्या चुहावट सूचीमा फेला परेको छ सफलतापूर्वक जासूस गरिएको थियो वा थिएन । यसको सट्टा, यस अनुसन्धानले मात्र देखाउँदछ कि ती आधिकारिक एजेन्सी वा एजेन्सीहरू द्वारा २०१७–२०१९ बीच लक्षितको रूपमा चयन गरिएको थियो ।

एआईको सुरक्षा प्रयोगशालाले विशेष डिजिटल फोरेन्सिक विश्लेषणमा पेगसस स्पाइवेयरको चिह्न फेला परेको छ भारतीय पत्रकारको मोबाइल फोनमा, जसले सूचीमा उनीहरूको नम्बरहरू फेला पछाडि आफ्नो फोन जाँच गर्न सहमत भएका थिए ।

पेगासस प्रोजेक्ट रिपोर्टिङद्वारा खुलासा गरिएको पत्रकारहरूको सूचीलाई अत्यन्त निष्कासन वा निगरानी लक्ष्यको नमूना पनि मान्न सकिँदैन, किनकि यो एक लिक डाटा सेटमा छोटो अवधिको अवधिमा निगरानीको एक विधि मात्र हो । जुन केवल पेगाससबाट मात्र कुराकानी गर्छ ।

-दी वायर हिन्दी