होलीसँग सम्बन्धित केही कुरा

होलीको नाम आउने बित्तिकै हाम्रो मनमा रंगहरुको पर्व नाच्न थाल्छ । होली पर्व हिन्दू क्यालेन्डर अनुसार फागुन महिनाको पूर्णिमाका दिन मनाइन्छ । होलीसँग सम्बन्धित केही यस्ता कुराहरु पनि छन जुन सबैलाई थाहा नहुन सक्छ ।

-होली पर्व हिन्दू पात्रो अनुसार फाल्गुन महिनाको पूर्णिमाका दिन मनाइन्छ । कतिपयका लागि नयाँ वर्ष पनि यही दिन सुरु हुन्छ । त्यसैले होली पर्वलाई नयाँ वर्ष र नयाँ वर्षको सुरुवातको प्रतीक मानिन्छ ।

-पहिले होलीको नाम ‘होलिका’ वा ‘होलका’ थियो। होलीलाई अझै पनि कतिपय ठाउँमा ‘फागु’, ‘धुलेन्डी’, ‘डोल’ भनिन्छ ।

-इतिहासकारहरूका अनुसार यो पर्व आर्यहरूमा प्रचलित थियो । यो चाड प्रायः नेपाल तथा पूर्वी भारतमा मात्र मनाइन्छ । यो पर्वका बारेमा प्राचीन धार्मिक पुस्तकहरूमा धेरै कुरा लेखिएका छन् । यसमा विशेष गरी ‘जैमिनी’ को पूर्व-मीमांसा-सूत्रहरू तथा कथा गृह्य-सूत्रहरू समावेश छन् । नारद पुराण तथा भविष्य पुराण जस्ता पुराणमा पनि यो पर्वको उल्लेख छ।

-प्रसिद्ध मुस्लिम पर्यटक अल्बेरुनीले आफ्नो ऐतिहासिक यात्रा संस्मरणमा होलिकोत्सवको वर्णन गरेका छन् । कतिपय मुस्लिम कविहरूले आफ्नो लेखमा होलीउत्सव हिन्दूहरूले मात्र नभई ‘मुस्लिमहरूले पनि मनाउने गरेको उल्लेख गरेका छन् ।

-अकबरले जोधाबाईसँग होली खेलेको र जहाँगीरले नुरजहाँसँग होली खेलेको वर्णन इतिहासमा छ । अलवर संग्रहालयको तस्बिरमा जहाँगीरले होली खेलिरहेको देखाइएको छ।

-शाहजहानको समयमा होली खेल्ने मुगल शैली परिवर्तन भएको थियो। शाहजहाँको समयमा होलीलाई ‘इद-ए-गुलाबी’ वा ‘आब-ए-पशी’ (रङ्गहरूको वर्षा) भनिन्थ्यो।

-मुगल सम्राट बहादुर शाह जफरका बारेमा एउटा कुरा के प्रसिद्ध छ भने उनका मन्त्रीहरू होलीमा उनलाई रंग लगाईदिन जान्थे ।

-साहित्यहरुमा भगवान श्रीकृष्णको मनोरञ्जनमा होलीको विस्तृत वर्णन पनि पाइन्छ ।

-संस्कृत साहित्यमा होलीका धेरै रूपहरूको उल्लेख छ । श्रीमद्भागवत महापुराणमा होलीमा रासलिलाको वर्णन गरिएको छ । महाकवि सूरदासले वसन्त र होलीमा ७८ वटा श्लोक लेखेका छन् ।

-शास्त्रीय संगीतको होलीसँग गहिरो सम्बन्ध छ । ध्रुपद, धमार र ठुमरीबिना होली अधुरो छ । अर्कातर्फ , राजस्थानको अजमेर सहरमा अवस्थित ख्वाजा मोइनुद्दीन चिश्तीको दरगाहमा गाइने होलीको गीतको रंग फरक छ।